Geçmişten beri insanların değer verip takı haline getirerek bedenlerinde taşıdıkları mücevherler, değerli taşlar ve madenlerden yapılır. Bu taşlar ve madenler göze hitap eden parlak, estetik zevki tatmin eden maddelerdir. Ayrıca ekonomik açıdan da önemli bir konuma sahiptirler. Bu değerli taş ve mandenler arasında yer altıdan çıkarılan altın gümüş madenleri olduğu gibi İstiridye gibi bir canlıdan elde edilen inci de vardır. Diğer değerli madenleri ve taşları yeryüzünde veya altından bulup topyabilirken incileri ise bir canlının içerisinde toplayabiliyoruz. Çünkü inciler bir deniz canlısı olan İstiridyelerin bizzat ürünüdür. Peki ya İstiridyeler nasıl oluyor da bizim için büyük değere sahip olan inciler üretebiliyorlar?
İstiridyelerde incilerin nasıl oluştuğunu anlamak için öncelikle bir İstiridyenin temel yapısını biraz incelemeliyiz. İstiridyeler, canlılar dünyasında yumuşakçalar şubesinin yassı solungaçlılar sınıfında yer alırlar. Yaygın 5 türü olmasına karşın 150 farklı türü vardır. İstiridyeler ılıman ve sıcak denizlerde toplu halde yaşayan çift kabuklu canlılardır. Kabuklarından biri çukur ve büyük olup bulundukları yere yapışabilir. Diğer üstte kalan kabuk ise düz ve daha küçüktür. Üstte kalan bu kabuğun yüzeyi sert ve pürüzlüdür. İstiridyenin bu kabukları kendi derisinin salgısı ile oluşmuştur. İstiridyeler büyüdükçe kabuğunun da büyümesi gerekir. Manto isimli organ İstiridyenin beslenmesi ile elde edilen mineralleri kullanarak kabuk üreten bir organdır.
İstiridyeler de midyeler gibi denizde bulundukları yerde sabit kalır, yer değiştirmezler. Sert görünmelerine rağmen aslında hassas canlılardır. Bir kalpleri, üç böbrekleri vardır ve kanları renksizdir. Kabuklarının içinde "ayak" olarak adlandırılan etli bir kas dokusu bulunur. Bu kas dokusu, kabukların birleştiği yerlerde elastik bir bağ oluşturarak bir arada tutulmalarını sağlar. Bu bağ, kabukların bir araya geldiği yerde bulunduğundan genellikle kabukları da açık tutar. İstiridyeler solungaç solunumu yaparak hayatta kalırlar. Kabuklarının biraz olsun açılması ile sudaki Oksijen solungaçları tarafından alınır ve solunum gerçekleşir. Açılan kabuklardan içeri dolan sudaki bitkisel ve hayvansal planktonlar ile de beslenirler.
Beslenmek ve solumak için açık bıraktıkları kabuklarından içeri giren yabancı maddelere karşı geliştirdikleri koruma yöntemi olan biyolojik bir sürecin ürünü ise sert ve parlak yapıdaki incidir. Doğal bir incinin oluşumu, manto ile kabuk arasına, İstiridye içine, yabancı bir maddenin girmesiyle başlar. Bu Mantoyu tahriş eder. İstiridyenin doğal tepkisi de kendini korumak için tahriş eden etmeni örtmek, kaplamaktır. Bunun için Manto, ‘Sedef’ adı verilen bir madde salgılar. Sedef ile içeri giren yabancı maddenin etrafı bir katman oluşturacak şeklinde sarılır. İstilacının kaçmasını engellemek için zaman içerisinde daha fazla katman oluşturulur. Böylece bu istilacının etrafında sarılan katmanlar, bir servet kaynağı olan incileri oluşturur. Yani aslında inci, Sedef katmanlarıyla kaplı, İstiridyenin yabancı olduğu bir maddedir.
Doğal bir incinin bu şekilde oluşması 5-20 yıl arasında değişkenlik gösterebilmektedir. Her bir İstiridyenin yaptığı inciler kabularının iç kısmıyla aynı renktedir. Beyaz, siyah, gri, kırmızı, mavi ve yeşil dahil olmak üzere çeşitli renklerde olabilirler. Günümüzde en nadir ve değerli olanlar ise siyah incilerdir. İncilerin çoğu dünyanın her yerinde bulunabilir, ancak siyah inciler Güney Pasifik'e özgüdür.
İncilerin renklerindeki farklılık dikkat çekmiştir ve bilim insanları incinin yapısını incelemişlerdir. Böylece ‘Sedef’ maddesinin Kalsiyum Karbonat (CaCO3) içerdiği anlaşılmıştır. Öyleki bir incinin %90’ından fazlasını bu bileşik oluşturmaktadır. İleri araştırmalarda incinin oluşma serüvenini daha da iyi çözümlemişlerdir. Süreç şu şekilde ilerler: İstiridye yabancı maddeye karşı mantosundan, Aragonit (bir karbonat minerali) ve Kolşiyonin (bir protein) içeren bir sıvı salgılar. Bu salgı içeri giren yabancı madde ile karışır ve Sedef oluşur. Burada Kolşiyonin proteini, bir yapıştırıcı işlevi görerek inci içerisindeki her şeyi bir arada tutmayı sağlamaktadır. Bunların bütün hali ise inciye parlaklık vermektedir. Parlak görünmesinin yanı sıra inci zannedildiği gibi pürüssüz bir yüzeye sahip değildir. İnciyi oluşturan Sedef sıkıştırılmış binlerce küçük kristalden oluşur. Gerçek incilerin pürüssüz olmayışının bilgisi ile insanlar sahte ve gerçek inciyi ayırt etmek için yollar geliştirmişlerdir. Gerçek bir inci diş yüzeyine sürüldüğünde pürüzlü yapısı nedeniyle bir zımpara hissi yaparatır. Yapay pürüssüz incilerde ise böyle bir his oluşmaz. Ayrıca, incileri kolyelerdeki gibi yuvarlak görmeye alışsakta aslında inciler yusyuvarlak bir şekle sahip değillerdir.
Doğal inciler çok nadir bulunurlar. Pahalı olmalarının bir nedeni de budur. Yapay olanlar ise denizlerin içlerine kurulan çiftliklerde üretilirler. Çiftliklerde, inci üretimi yapabilen bu İstiridyelerin içlerine yapay parçaçıklar yerleştirilir. Sonrasında inci oluşturma süreçleri takip edilir. Bu yapay olarak üretilen incilere kültür incisi denir. Kültür incileri ve doğal inciler eşit kalitede kabul edilirken, kültür incileri genellikle daha az pahalıdır çünkü doğal inciler kadar nadir değildir.
İstiridyeler birçok ülkede insanlar tarafından besin kaynağı olarak da tüketilir. İnsanlar tarafından tüketilen bu türler inci oluşturmayan tülerdir. İnci üreten yaklaşık 7 tür İstiridye vardır. Bu 7 farklı türün incileride farklı renk, şekil ve boyutta olur. Yiyecek olarak tüketilmeleri, ölümlerine sebep olan çamurlu zeminler ve kirli suların artışı sebebiyle az sayıda İstiridye hayatta kalabilmektedir. Fakat besin ortamı zengin bölgelerde 50 yıl kadar yaşayabilenleri mevcuttur. En iyi İstiridyeler akıntılı sularda yetişir. Çünkü böyle sular, temiz olup bol besin taşırlar. Lağımlı sularda bulunan İstiridyeler ise veba ve tifo hastalıklarına sebep olabilir.
İstiridyeler temizleme özellikleri ile de dikkat çekmişlerdir. Kirli bir akyaryuma konulduğunda 1 saat içerisinde 5 litre kadar suyu temizleyebildikleri saptanmıştır. Bunun üzerine su kirlilğini azaltmak için bilim insanları büyük denizlere yapay İstiridye resifleri kurmuşlardır.
Ziynet eşyalarımızda kullandığımız, nadir ve değerli incileri üretmelerinin yanı sıra İstiridyelerin birçok farklı işlevleri de vardır. İnci toplayıcılığı yaparken İstiridyelere hasar vermemek, onların ve çevrenin sürdürülebilir yaşamı için önemlidir.
