Hapşırma, vücudun burnu temizlemek için kullandığı bir mekanizmadır. Burnun içine kir, polen, duman, parfüm veya toz gibi yabancı maddeler girdiğinde burun tahriş olabilir veya gıdıklanabilir. Bu yüzden vücudumuz bu yabancı maddeleri dışarı atmak ve burnu temizlemek için hapşırma refleksi geliştirebilir. Hapşırmak çok doğal bir tepki olmasına rağmen çoğu insan özellikle ses çıkarmaktan çekindikleri ortamlarda hapşırıklarını tutma yoluna giderler. Ancak araştırmalar, hapşırığı bastırmanın sağlığınız için tehlikeli olabileceğini ve bazen ciddi komplikasyonlara yol açabileceğini gösteriyor.
Burnun hassas dokusu yabancı bir maddeyi hisseder hissetmez beyne bir elektrik sinyali gönderir. Bu sinyal beyne burnun kendini temizlemesi gerektiği işaretini verir. Ardından beyin hapşırma zamanının geldiğini vücuda bildirir ve vücut yaklaşan kasılmaya kendini hazırlar. Çoğu zaman hapşırma anında gözler kapanır, dil damağa doğru kıvrılır ve kaslar hapşırma için hazırlanır. Bütün bunlar sadece birkaç saniye içinde gerçekleşir. Sonrasında kaslar su, mukus ve havayı güçlü bir basınçla burundan dışarı atar.
Burnu temizleme görevinin dışında hapşırmanın vücutta başka bir hayati rolünün de olduğu bulunmuştur. 2012'de Pennsylvania Üniversitesi'nde yapılan bir araştırmada hapşırmanın, burnun doğal "sıfırlama" eylemi olduğu keşfedilmiştir. Çalışma, burun içindeki dokuyu kaplayan hücrelerin hapşırma ile yeniden canlandığını ortaya çıkarmıştır.
Ayrıca araştırmacılar, sinüzit gibi kronik burun sorunları olan kişilerde hapşırmanın sağlıklı kişilere kıyasla aynı sıfırlama etkisi oluşturmadığını keşfetmişlerdir. Bu hücrelerin başka hangi yöntemle sıfırlandığını bulmak devam eden bu sorunların tedavi süreçlerine katkı sağlayabilir.
Hapşırma çok güçlü bir tepkidir. Hapşırma ile mukus damlacıkları burundan saatte 100 mile varan bir hızla itilebilir. Hapşırıkların bu kadar güçlü olmasının nedeni baskıyla ilgilidir. Hapşırma solunum sisteminde yüksek basınç üretir. Bu basınç sinüslere, burun boşluğuna ve boğazdan aşağı akciğerlere kadar ulaşabilir.
Uzmanlar bu güçlü basıncı vücudunuzda tutmanın ciddi potansiyel yaralanmalara neden olabileceğini söylüyor. Bu yaralanmalardan bazıları şunlardır:
Kulak zarının yırtılması: Hapşırma sırasında yüksek basınç içerde tutulduğundan kulaklara bir miktar hava gönderilir. Bu basınçlı hava orta kulak ve kulak zarına bağlanan, östaki borusu adı verilen bir tüpe akar. Oluşan basınç kulak zarının yırtılmasına ve işitme kaybına neden olabilir.
Orta kulak enfeksiyonu: Hapşırma refleksinin başka bir etkisi de burnun bakteri, patojen gibi zararlılardan temizlenmesini sağlamaktır. Hapşırığın tutulmasıyla dışarı atılamayan kirli hava, orta kulağa bakteri ve enfekte mukus taşıyarak enfeksiyona neden olabilir.
Gözlerde, burunda veya kulak zarlarında hasar görmüş kan damarları: Tutulan hapşırmanın neden olduğu yüksek basınç, burun pasajlarındaki kan damarlarının sıkışmasına ve damarların patlamasına neden olabilir.
Diyafram yaralanması: Diyafram, göğsünüzün altı ve karnınızın üzerindeki kaslı kısmıdır. Bu yaralanmalar nadir olmakla birlikte doktorlar, basınçlı havanın diyaframda hapsolduğu vakalar gözlemlemişlerdir. Bu durumun belirtisi göğüste ağrının meydana gelmesidir.
Anevrizma: Beyin anevrizması, beyinde zayıflayan bir kan damarının şişkinleşmesi ve balonlaşmasıdır. Hapşırığı tutmanın neden olduğu basınç, potansiyel olarak beyin anevrizmasının yırtılmasına yol açabilir. Bu, beyin çevresindeki kafatasında kanamaya yol açabilecek, hayati tehdit oluşturan bir yaralanmadır.
Kırık kaburgalar: Genellikle yaşlılar, hapşırmanın bir sonucu olarak kaburgalarının kırıldığını söylerler. Hapşırığı tutmak yüksek basınçlı havanın büyük bir kuvvetle ciğerleri zorlamasına sebep olduğunu için kaburgalarda kırıklara neden olabilir.
Sonuç olarak hapşırığı tutmak pek çok tehlikeyi beraberinde getirebilir, yani vücudun korunma mekanizması olarak verdiği bu doğal tepki baskılanmamalıdır. Toplumda yaygın olarak kullanılan hapşırığı tutmak kalp krizine sebep olur bilgisi doğru değildir, ancak hapşırığı bastırarak tutmaya çalışmak kalp ritminin değişmesine sebep olabilir.
Güneşe Bakınca Neden Hapşırırız?
Ulusal Sağlık Enstitüleri, nüfusun yaklaşık üçte biri kadarının parlak bir ışığa bakarken hapşırma eğilimi gösterdiğini belirtmektedir. Bu durum fotik hapşırma refleksi veya solar hapşırma refleksi olarak bilinir.
Güneş ışığının neden hapşırmaya yol açtığıyla ilgili kesin bir açıklama olmasa da farklı kuramlar öne sürülmektedir. İnsanların görme sinirlerinde yoğun ışık nedeniyle ortaya çıkan uyarılmanın trigeminal sinirleri etkinleştirmesine neden olduğu düşünülmektedir. İkinci görüşe göre ise otonom sinir sistemindeki birbirlerine yakın sinir liflerinden birinin uyarılmasının diğer sinir lifinin de uyarılmasına neden olduğu belirtilmektedir. Yani görme sinirlerinden alınan sinyaller beyne taşınırken hapşırmaya neden olan sinyalleri taşıyan sinir hücrelerinin de etkinleştiği ifade edilmektedir.
