Size yaşınızı nasıl hesaplıyorsunuz diye basit bir şey sorsam? Kolayca cevaplarsınız. Peki takvimlerle hesaplanan yaşınızdan farklı başka bir yaş kavramınız daha var desem. Üstelik fizyolojik yaşımız gibi sabit değil, biyolojik yaşımızı küçültmek veya büyütmek mümkün.
Biyolojik yaşımız, doğumumuzdan itibaren vücudumuzda meydana gelen hasar veya yaşlanmaların sonucu oluşan değişikliklerin karşılığıdır. Yaşamsal kalitemiz ve sağlıklı süremizin tahminidir. Biyolojik yaşımızı öğrenmemizin amacı da vücudumuzun yaşlanma hızını ve çalışma potansiyelini ölçmektir. Fiziksel yaşımızla arasındaki farkı öğrenirsek yaşam tarzımızın yaşlanmamız üzerindeki etkisini de öğrenmiş oluruz.
Pek çok hastalığın temelinde yatan sebebin biyolojik yaşın etkisinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Yani hücrelerimiz ne kadar yaşlanırsa, kanser, kalp-damar hastalığı, alzheimer hastalığı, diyabet ve diğer metabolik bozukluklara karşı riskimiz o kadar artar. Yaşlanma biyolojisi üzerine çalışan bilim insanları da biyolojik yaşı olabildiğince uygun aralıkta tutarak insanların sağlıklı yaşam süresini artırmayı amaçlamaktadır.
Çıplak gözle yaşlanmanın belirtilerini, gri saç, deride buruşukluk gibi durumlarla rahatlıkla tespit edebiliriz ancak yaşlanma gerçek anlamda hücresel düzeyde başlar. Hücrelerimiz yaşlandıkça, kendilerini yenileme ve onarma gibi yetenekleri azalır ve fiziksel yaşlanma evresi başlar. Peki hücresel yaşlanmayı etkileyen faktörler nelerdir?
Güneş ışınları, stres, sigara tüketimi gibi çevresel faktörlerin yanı sıra ailemizden gelen genetik faktörler hücresel yaşlanması etkiler. Hücre döngüsünü bozan bu faktörler sonucunda hücrelerin verimi bozulur ve yaşlanmaya başlar. Yapılan bir çalışmada yaşlı insanlardan alınan hücreler ile genç insanlardan alınan hücreler laboratuvar ortamında karşılaştırılmıştır. Araştırma sonucunda yaşlı insan hücrelerinin, bölünme yeteneklerini kaybettiği kanıtlanmıştır.
Biyolojik yaşın öngörülmesinde epigenetik saat, telomer uzunluğu ve metabolik fonksiyonlardan yararlanılır. Metabolik değerler (glukoz, kolesterol vs), kan sayımı (hemoglobin, alyuvar), kalp ve solunum fonksiyonlarını değerleri biyolojik yaşı belirlemede kullanılır.
Biyolojik yaş temel bir kan testinin sonuçları kullanılarak geliştirilmiş farklı yaşlanma hesaplama programları ile hesaplanmaktadır. Bunlardan en çok tercih edileni Dr. Steven Horvath ve ekibi tarafından yaşlanmanın epigenetik saat teorisine dayanarak geliştirilen PhenoAge'dir. Genom boyunca belirli bölgelerde DNA metilasyon durumunu ölçen epigenetik saat, biyolojik yaşın güvenilir değerlendiricileri olarak ortaya çıkmıştır.
PhenoAge'in amacı yaşlanmayı ve metilasyonu tahmin etmek için temel bir kan testi kullanmaktır. Müşterilerle kan değerlendirmesi yaparken bu temel bir bilgidir.
Epigenetik kelime anlamı olarak genetiğin ötesinde demektir. Epigenetik mekanizmalar, DNA ve gen yapısına doğrudan etki etmezler, genin aktif olup olmayacağını belirlerler. Epigenetik aktivitelerden biri olan DNA metilasyonu genlerin ışık anahtarları gibi açılıp, kapanmasını sağlayan sistemdir. Genlerin ifadesini değiştirir. Artan miktardaki metilasyon, hücrenin normal işlevini bozar ve böylece hücre işini verimli bir şekilde yerine getiremez. Verimlilikteki bu düşüş, yaşlanma belirtileri olarak düşündüğümüz saç renginde değişiklik, kırışıklık vs. olarak ortaya çıkar.
Bu gezegende kaç yıl yaşadığınız konusunda hiçbir şey yapamayız ama beslenmenizde ve yaşam tarzınızda değişiklikler yaparak zamanla biyolojik yaşımızı iyileştirebiliriz. Biyolojik yaşımız ile fiziksel yaşımız aynı ise normal bir şekilde yaşlanıyoruz demektir. Eğer biyolojik yaşımız daha düşük ise vücudumuzun yaşı daha genç demektir. Tabi eğer bununla ilgili bir hastalığımız yoksa bu iyi bir şeydir. Ama biyolojik yaşımız daha yüksek ise o zaman hücrelerimizde çok fazla hasar olduğu ve vücudumuzun gerçek yaşından daha hızlı yaşlandığı anlamına gelmektedir. Peki biyolojik yaşımızı nasıl küçültebiliriz?
2021 yılında yapılan bir deneyde beslenme ve yaşam tarzının insanın biyolojik yaşının üzerine etkisi araştırılmıştır. Yaşam şekli ile beslenmede yapılacak değişimlerle biyolojik yaşımızın ani ve hızlı biçimde düşebileceği sonucunu ortaya çıkarmıştır. Yaşlanma, kronik hastalıklara yön veren ana etmen olduğundan, biyolojik yaştaki azalma sayesinde daha iyi, daha uzun yaşama şansı doğmaktadır. Çalışmada, yaşları 50-72 arasında değişen 43 sağlıklı yetişkin erkek üzerinde klinik deney uygulanmış. 8 haftalık tedavi programında, deneklere beslenme, uyku, egzersiz ve dinlenme yönünden rehberlik edilmiştir. Takviye olarak probiyotikler ve bitkisel gıdalar kullanılmıştır. Çalışma sonucunda biyolojik yaşın programa uymayan kontrol grubuyla karşılaştırıldığında, üç yıldan daha fazla azaldığı bulunmuştur. Çalışma hakkında Dr. Kara Fitzgeral “Bu program, DNA metillenmesi adı verilen bir biyolojik mekanizmanın; özellikle de biyolojik yaş üzerindeki etkisini hedef alarak tasarlanmıştır. Görülen önemli etkinin sebebi de bunu kanıtlamaktadır. Elde edilen ilk sonuçlar, şimdiye kadar biyolojik yaşı azaltma potansiyelinin incelendiği çok az çalışma ile tutarlıdır. Şimdilerde elde edilen bulguları da doğrulamasını umduğumuz daha büyük bir çalışmaya katılımcı topluyoruz.” demiştir.
Çalışmada görüldüğü gibi yeme içme alışkanlıklarımızı, uyku düzenimizi düzenlemeliyiz. Düzenli hareket ederek vücudumuzun kondisyonunu artırmalıyız. Sigara ve alkol kullanımından olabildiğince uzak durarak ve güneş ışınlarına karşı önlem alarak genetik yapımızı korumalıyız. En önemli durumlardan biri de hayatımızdaki stresi yönetebilmektir. Bu alışkanlıkları yaşam stilimiz olarak belirlersek kendimize büyük bir iyilik yapmış oluruz.
Bir Tibet atasözünün de dediği gibi ‘Uzun ve iyi yaşamanın sırrı yarısını yemek, iki katı yürümek, üç katı gülmek ve ölçüsüz sevmektir.’
