Geride bıraktığımız günler, haftalar, aylar, yıllar ne kadar da hızlı geçiyor değil mi? Geçen her bir yılda, aldığımız her bir yaşta vücudumuzda gözle görülür değişiklere şahit oluyoruz. Belli yaştan sonra bu değişime büyüme değil yaşlanma diyoruz. Yaşlanma karşıtı kremler, dökülme karşıtı şampuanlar, saç boyaları… Yaşlanmamızı önlemek veya yok saymak için oldukça büyük bir çaba harcıyoruz. Bizim bu kişisel çabamızın yanında bilim insanları da yaşlanmaya çözümler arıyorlar. Yapılan güncel bir çalışma ile yaşlanmayı tersine çevirme konusunda bilimin çeşitli adımlar attığını biliyor muydunuz?
Max Plank Enstitüsünün açıklamalarına göre yaşlanmaya sebep olan farklı faktörler vardır. Bu faktörlerden ilki her hücre bölünmesinde meydana gelen bazı mutasyonlar yani vücudumuzun genetik kodunu taşıyan DNA’mızdaki bozulmalardır. Bu bozulmaların olmaması için farklı onarım mekanizmaları olsa da yaş ilerledikçe farklı sebeplerden bu mekanizmalar işlerini düzgün yapamaz hale gelebilir ve hücre yaşlanmasına sebep olabilir. Ayrıca her hücre bölünmesinde kromozomlarımızın uç kısımlarında yer alan telomer bölgeleri kısalır. Kromozom belli bir kısalığa geldiğinde de hücre artık bölünemez ve iltihaplanıp yaşlanma sürecini hızlandırır veya ölür.
Hücreler, tüm enerji ihtiyaçlarını karşılayan bir fabrikaya benzeyen mitokondrilere sahiptirler. Hücrenin güç merkezleri olarak bilinen mitokondriler de yaş ilerledikçe işlevlerini tam yerine getiremezler. Bu yüzden hücreler yeterli enerjiye sahip olamazlar. Böylece hücredeki işler aksar veya hiç gerçekleştirilemez. Enerji fabrikası yaşlanınca, hücre içindeki mekanizmaları olumsuz etkileyebilecek reaktif oksijen türleri oluşup hücreyi öldürebilir. Ayrıca sürekli üretilen protein ve enzimlerin bir süre sonra şekil ve katlanmalarının bozulabildiği görülmüştür. Bu işlevsizlikler ve bozukluklar da hücre yaşlanmasına ardından da vücut doku ve organlarının yaşlanmasına sebep olur.
Bu faktörlerin yanında epigenetik değişikler de yaşlanmaya sebep olan en büyük sebeplerden biri olarak bilinir. Peki epigenetik nedir?
Epigenetik kelimesinin anlamı ‘genetik üzeri’ dir. Yani epigenetik, gen dizisi (genom) ile ilgili değil gen dizimizin etrafındaki değişikliklerle ilgilenen bilim dalıdır. Kısaca bahsedecek olursak genomumuz dört tipte 3 milyardan fazla nükleotidden oluşur: A, T, C ve G. Bu genomumuz yani DNA zincirimiz her hücrede yaklaşık 2 metredir. Çok küçük olan hücrelerimizden daha da küçük olan çekirdeklerinde bu kadar uzun bir yapının açık olarak bulunması mümkün değildir. Bu yüzden, DNA zincirlerinin hücre çekirdeğine sığabilmesi için sarılıp paketlenmesi gerekir. Bireysel DNA zincirleri, hücre çekirdeğinde histon adı verilen proteinlerin etrafına sarılır. Hem DNA hem de histonlar, bireysel genleri açıp kapatmak için kullanılabilecek küçük kimyasal değişiklikler içerebilir. Epigenetik, bu kimyasal değişiklikler ile ilgilenen bilim dalıyken bu kimyasal değişikliklerin toplamına epigenom denir. Epigenom canlılarda yaşla ve yaşam tarzıyla birlikte değişir. Yaşın ilerlemesiyle bu kimyasal değişimlerin bir kısmı yanlış yerde ve yanlış zamanda meyana gelmiş olabilir. Sonuç olarak da gen aktivitesi üzerindeki kontrol de değişir. Bazı genler sürekli açık ya da sürekli kapalı hale gelebilir. Yaşam tarzımız, stres seviyelerimiz, yediklerimiz ve içtiklerimiz bu kimyasal değişimlere sebep olup epigenomumuzu değiştirebilir. Yapılan hayvan çalışmaları sonucunda da gen aktivitesindeki değişimlerin yaşlanmanın en önemli sebeplerinden biri olduğu doğrulanmıştır.
Harvard Üniversitesinden Dr. David Sinclair vücudumuzun çalışma mekanizmasını bir çeşit yazılıma benzetmiştir. Bu yazılımdaki bozulmaların da yaşlanmanın olası sebebi olduğunu düşünmüştür. Sinclair’ a göre yaşlandıkça yazılım pek iyi çalışmadığından sürekli takılır, işler yavaşlar ve böylece hastalanırız. Sinclair ve ekibi tarafından yapılan son çalışmanın sonucunda epigenetik kodların bir kopyasına dokunarak yazılımın yeniden başlatılabileceği düşünülmüştür. Bu yeniden başlatma ile de yaşlanma sürecinin tersine çevrilebileceği söz konusu olmuştur.Bu yeniden başlatma teorisine göre hücrelerin yaşlanmasına ve arızalanmasına neden olabilecek bozuk sinyallerin silinip onların tekrar gençleşebileceği düşünülmüştür. Bu teori fareler üzerinden denendiğinde çalışmalar oldukça olumlu sonuçlanmıştır. Yaşlanmış farelerin beynindeki yeniden başlatma ile fareler yeniden öğrenme yeteneklerini elde etmişlerdir. Bu sonuçlar da yalnız farelerde değil tüm hayvanlarda ve insanlarda faydalı bilgilerin evrensel bir kopyası olduğunu düşündürmüştür. Bu yöntem ile vücudun bir bütün olarak yaşlanması engellenemese de, hastalığın etkilerini tersine çevirmek için belirli alanlar hedeflenebilecektir. Ayrıca yapılan fare deneylerinde körlük çok kolay bir şekilde tersine çevrilebilmiştir. Bu sebeple, insanda da tedavi edilmesi düşünülen ilk hastalık körlük olmuştur.
Sadece başlangıç aşamasında olan bu çalışmanın yanında, epigenetik kodların yaşlanmayla olan ilişkisini inceleyen onlarca çalışma mevcuttur. Her çalışma, epigenetik değişikliklerden kaynaklanan hastalıkların tedavisinin mümkün olabileceğine dair umutları yeşertiyor. Bu da hayal gücümüzün ötesinde bir gençleşmenin olabileceği anlamına geliyor.
