İnsanlarda bağışıklık sistemi, pek çok hastalıkla mücadele etmede ve onları önlemede rol oynar. İnsanlarda görülen hastalıkların çoğu vücut için tehdit oluşturabilen bakteri-virüs gibi mikroorganizmalardan kaynaklanır. Bağışıklık sistemi bu gibi mikroorganizmaları yabancı olarak algılar ve onlarla savaşarak hastalıkları önler. Ancak bazı durumlarda bağışıklık sistemi kendisini de yabancı olarak algılayıp kendisine saldırabilir.
Tüm canlılar birbirleriyle olumlu ya da olumsuz etkileşim halindedir. Bu etkileşimde diğerini olumsuz etkileyen canlılar patojen olarak adlandırılır. Bakteri, virüs ve mantarlar gibi gözle görülemez canlılar, bizler için birer patojen örneğidir. Günlük hayatımızda sürekli içli dışlı olduğumuz patojenlerle baş etmek bağışıklık sistemimizin başlıca görevidir. Vücut, patojenik bir tehlikeyle karşılaştığında topyekün bir mücadeleye girer. Bu süreçte neredeyse tüm doku ve organlar patojenleri yok etmeye çalışır. Peki ya bağışıklık sistemimiz aynı safta olduğu vücut doku ve organlarına ihanet edip onları sırtından vurursa ne olur?
Otoimmün hastalıklar, vücuttaki bağışıklık sisteminin bozulmasıyla oluşan hastalıklardır. Bağışıklık sisteminde yer alan hücre ve protein gibi yapılar normal şartlarda yabancı molekül ya da canlıları fark ederek onlarla mücadele eder. Ancak sistemde meydana gelen bir tanıma sorunu yüzünden bağışıklık hücreleri kendi dokusuna ait hücrelere saldırabilir. Bu durum otoimmün hastalıklara neden olur. Bir diğer deyişle bağışıklık sistemi tarafından kendi dokularımız düşman olarak algılanırsa otoimmün hastalıklar meydana gelir.
İnsanların neden otoimmün hastalıkları geçirdiği henüz bilinmemektedir ancak kalıtsal faktörlere bağlı olduğu söylenebilir. Bunun yanında yaş, cinsiyet ve beslenme gibi faktörlerin de otoimmün hastalıkların görülmesinde etkili olduğu bilinmektedir. Peki, genetik ve çevresel faktörlere bağlı olan otoimmün hastalıklar nelerdir?
Birçok otoimmün hastalık vardır. Bu hastalıklar vücudun pek çok kısmını olumsuz etkiler ve iltihaba neden olabilir. Cilt, kaslar, akciğerler, kalp ve böbrekler otoimmün hastalıkların en sık görüldüğü organlardandır.
Yazımızın bundan sonraki kısmında otoimmün hastalıklara yer verecek, belirti ve sebeplerine, tedavilerinin mümkün olup olmadığına dair bilgiler sunacağız.
Çölyak Hastalığı: Bu hastalıkta bağışıklık sistemi, buğday ve diğer tahıllarda da bulunan glutene tepki verir. Çölyak hastalığında hasar gören organ ince bağırsaktır. Hastalarda kabızlık, ishal ve karın ağrısı şikayetleri olur. Hastalığın bilinen bir tedavisi yoktur ancak gluten içermeyen gıdalarla beslenildiği takdirde semptomlar ortadan kaldırılabilir.
Romatizmal Eklem İltihabı: Eklem zar ve dokularına bağışıklık sisteminin saldırmasıyla oluşur. Zamanla eklemlerde meydana gelen hasar; ağrı, şişlik ve kızarıklığa neden olur. Romatizmal eklem iltihabının kesin bir tedavisi yoktur fakat iltihap kontrol altına alınarak belirtiler ortadan kaldırılabilir.
Hipertiroidi: Bu hastalıkta bağışıklık sistemi tiroid bezindeki aktivitesini artırır ve tiroid bezi gerektiğinden çok daha fazla hormon salgılar. Anksiyete, kalpte ritim bozukluğu, kilo kaybı ve dışarı fırlamış göz, hipertiroidinin en belirgin işaretlerindendir. Hastalara tiroid hormonunu normal seviyeye çekecek ilaçlar verilerek hastalık tedavi edilebilir.
Multipl Skleroz: Multiple skleroz (MS), vücudun sinir sistemine yönelik otoimmün bir hastalıktır. MS, sinir hücrelerinin çevresindeki miyelin zarının hasar görmesine neden olur ve bu hasar, sinirlerin işlevlerini bozar. MS olarak da bilinen multipl skleroz sinir sisteminin bağışıklık sistemi tarafından etkilenmesi sonucu oluşur. MS hastalarında kaslarda zayıflık, görme bozuklukları ve yürümede zorluk gibi belirtiler görülmektedir. Multipl skleroz için kesin tedavi bulunmamaktadır. Ancak hastaların yaşam kalitelerini artırmak için bazı ilaçlar kullanılmaktadır.
Tip-1 Diyabet: Vücutta kan şekeri seviyesini düzenleyen pankreasın bağışıklık sistemi tarafından olumsuz etkilenmesi sonucu meydana gelir. Sağlıklı koşullarda pankreas, insülin salgılayarak kan şekerini düzenleyen bir organdır. Ancak bağışıklık sistemi tarafından aktivitesi bozulunca kan şekeri seviyesini düzenlemeye yetecek kadar insülin salgılayamaz. Bu durum tip-1 diyabete yani insüline bağlı şeker hastalığına neden olmaktadır. Başlıca belirtileri açlık- susuzluk hissi ve sık idrara çıkmaktır. Tip 1 diyabetin kesin tedavisi olmamakla birlikte insülin enjeksiyonu ile hastalık kontrol altına alınabilir.
Alopesi Areata: Halk arasında saçkıran olarak bilinen bu hastalıkta bağışıklık sistemi kıl köklerine saldırır yani kılların uzaması durur. Bu sebeple kaş, saç ya da sakal bölgelerinde ani dökülmeler meydana gelir. Hastalığın tedavisi mümkündür ve cilt hastalıkları uzmanı tarafından gerçekleştirilir.
Kelebek Hastalığı: Deri veremi olarak da bilinen kelebek hastalığı vücuttaki pek çok organın bağışıklık sistemi tarafından saldırıya uğramasıyla meydana gelir. Vücutta deri, kas, eklem gibi bölgeleri etkileyebilir. Belirtileri arasında ateş, yorgunluk ve yüz bölgesinde kelebeğe benzer döküntüler vardır. Kelebek hastalığının kesin bir tedavisi yoktur. Bunun yanında bazı uygulamalarla organlarda oluşan hasarlar ve kızarıklık gibi belirtiler azaltılabilir.
Otoimmün hastalıklar hasta veya hasta yakınları için genellikle daha rahat fark edilir. Bu durum hastalıkların karakteristik özelliklerinden ileri gelmektedir. Herhangi bir otoimmün hastalıktan şüphelenen hasta, ilgili uzmana muayene olduğu takdirde uzman doktor birtakım tanı yöntemi uygular. Bu yöntemlerden başlıcaları kan testi, biyopsi, ultrason, MRI ve X-Ray’dir.
Vücudumuz zararlı organizmalarla savaşacak güçte bir sisteme sahiptir: bağışıklık sistemi. Ancak bu sistemde nedeni bilinmeyen bazı bozulmalardan dolayı vücut kendi doku veya hücrelerine saldırabilir. Yani dostu düşmandan ayırt edemez. Otoimmün denilen bu durum pek çok hastalığa neden olmaktadır. Bu hastalıklara karşı dikkatli olmak ve belirtileri fark etme durumunda bir uzmana görünmek, olası bir hastalıkla mücadelede yapılabilecek en etkili yöntemlerden biridir.
