2019 yılında hepimizin hayat rutinini etkileyen bir durum yaşandı. Evlerimizden çıkamadık, hastanelere, okullara ve kapalı alanlara giremedik ve uzunca bir süre evlerimizde kaldık. Tüm dünyayı bu şekilde etkileyen bu durumun arkasında gözle görülemeyecek boyutlarda olan bir virüs vardı. Covid-19 salgını sonrası belki de ilk kez virüsler bu kadar gündeme geldi. Peki, insanları, hayvanları, bitkileri hatta bakterileri bile hasta eden virüsler, hastalanır mı? Son dönemlerde keşfedilen “Sputnik” olarak adlandırılan virüs, diğer virüsleri enfekte ederek hastalanmasına neden oluyor.
Virüsler ilk kez keşfedildiğinden beri büyük bir merak konusu olmuştur. Keşfedilen virüsler farklı özelliklere sahiptir ve buna göre sınıflandırılmaktadır. Bazıları hayvanları hasta edebilirken bazıları bitkileri, bazıları ise bakterileri hasta edebilir. Bu durum virüsün dış kısmında bulunan protein parçaları, taşıdıkları genetik materyaller ve enzimler ile alakalıdır.
Virüslerin değişen yapısal özelliklerinin yanında boyutları da değişkenlik göstermektedir. Diğer canlılardan ayrılan özellikleri sebebiyle ilgi çeken virüsler, bilim dünyasında merak konusu haline gelmiştir ve viroloji bilim dalı altında incelenmektedir. En büyük virüs türlerinden biri olan Mimivirüsü, 2003 yılında bilim insanlarının araştırmasına konu olmuştur. Araştırmacılar, virüsü incelerken içerisinde bir parçacık olduğunu fark etmişlerdir. Parçacık daha yakından incelendiğinde çok daha küçük boyutlarda bir başka virüs olduğu keşfedilmiştir.
Nature Dergisi'nde yayımlanan bir çalışmaya göre araştırmacılar başka bir virüsün enfeksiyon etkeni olan bir tür virüs keşfetti. Bulunan yeni virüs bilinen en büyük virüs türlerinden biri olan “mimivirüs”ün içinde yaşıyor. Purdue Üniversitesi’nden mikrobiyolog Michael Rossman, “Bu, bir parazitin içinde yaşayan başka bir parazit; gerçekten çok etkileyici” ifadelerini belirtiyor. Mimivirüsü, Marsilya’daki Mediterranee Üniversitesi’nden Didier Raoult ve ekibi, İngiltere’deki bir su soğutma kulesinde 2003’te keşfetmişlerdir.
İnsanlarda görülen bazı zatürre vakalarında virüse ait kalıntılar bulunmuş olsa da bu virüs temelde amiplere etki ediyor. Mimivirüsün çapı yaklaşık 400 nanometre (nm)’yi buluyor. Orta büyüklükteki virüsler olan adenovirüsler ve HIV' in çaplarıysa genellikle 100-200 nm civarındadır. Yani mimivirüsler, normal boyutlardaki bir virüsten yaklaşık 4 kat daha büyük.
Mikro boyutta adeta bir dev olan mimivirüsleri inceleyen bilim insanları yeni bir mimivirüs türü keşfetmiştir. Çalışma ekibinden olan Raoult ve ekibi su içerisinde yaşayan yeni bir virüs türü daha keşfetmiştir.
Yeni keşfedilen bu virüsün Mimivirüsten çok daha büyüktü. Araştırmacılar bu yeni türe “mamavirüs” adını vermişlerdir. Virüsün büyüklüğünün yanında dikkat çeken bir bulgu daha vardı. Mamavirüs içerisinde, yapışık, çok daha küçük bir virüs daha vardı. Yalnızca 20 gen bulunduran bu virüse Sputnik adı verildi. Ekip hiç zaman kaybetmeden yeni virüsün mamavirüs üzerindeki etkilerini araştırmaya koyuldu.
Yapılan çalışmanın sonucunda Sputnik’in, mamavirüsün çoğalma mekanizmasını etkileyerek kusurlu yapılar üretmesine neden olduğu anlaşıldı. Sputnik ayrıca mimivirüste de benzer etkiler gösteriyor. Virüsler ile Sputnik arasındaki ilişki bakteriyle bakteriyofaj (bakterileri enfekte eden virüsler) arasındaki ilişkiye benzediği için bu yeni virüsü “virofaj” olarak adlandırılmıştır. Araştırmacılar bunun yeni bir virüs ailesini temsil ediyor olabileceğini düşünmektedirler.
Virüslerin canlı olup olmadığı hala yanıtlanmamış sorular arasındadır. Bunun sebebi ise virüslerin kendi başlarına yaşamsal bir faaliyet göstermeyip bir diğer canlının genetik kodunu ve proteinlerini çalmasıdır. Virüsler ancak ele geçirdikleri, yani bulaştıkları konakların içinde çoğalabilirler (bakteriler, amipler, insanlar vb.). Yeni virüsler, çoğalmak için hücrelere kendi genetik kodunu bırakır ve hücrenin ribozomlarda yeni virüsler üretmesini sağlarlar. Virüsler, önce kendileri için kalacak bir konak arar ve bir şekilde konağına ulaşır ve işgal başlar.
Her virüsün kendine özgü konağı vardır. Sputnik virüslerin ana konağı ise amiplerdir. Sputnik, amiplere ulaşmak için mamavirüsü tıpkı bir taksi gibi kullanır. Önce bir mamavirüsün içerisine yerleşir ve bekler. Mamavirüs, amibe ulaştığında ise kendi DNA’sını baskın hale getirip, çoğalıyor. Sonucunda ise amip, sputnik virüsü tarafından ele geçirilmiş hale geliyor.
Covid-19 salgını sırasında birçok ölüm vakası yaşanmıştır. Ayrıca, covid-19’a yakalanan birçok kişiler hastalığı ağır şekilde atlatılmıştı. Tüm bunlar büyük bir korkuya sebep olmuştu ve rutin hayatımız değişmişti. Uzun bir süre etkili bir tedavi yöntemi bulunamadı, gelecekte benzer tehlikeler söz konusudur. Bu yüzden sputnik virüsü biyoteknoloji şirketleri tarafından potansiyel bir ilaç olarak görülüyor. Sputnik, Covid-19 gibi hastalığa neden olan virüslere karşı bir silah olarak kullanılabilir.
