Toprak, insanlarda dahil olmak üzere birçok canlının yaşam alanıdır. Aynı zamanda üzerinde ve içerisinde birçok besin kaynağı yetiştirdiğimiz için toprak biz insanlar için olmazsa olmazlar arasındadır. Çoğumuz toprak verimi kavramanı duymuşuzdur. Haberlerde ya da yakınlarımızda bulunan çiftçilerden toprağın durumu ile ilgili bilgiler edinmişizdir. Peki insanlık ve hatta canlılık dünyası için oldukça önemli olan toprağın verimliliği denildiğinde ne anlamalıyız? Verim kavramı toprakla bir araya gelince neyi ifade eder hiç düşündünüz mü?
Verim kelime anlamı ‘elde edilen ürün, hizmet ve benzeriyle onu elde etmek için harcanan iş arasındaki oran’olarak ifade edilmektedir. Aynı zamanda çalıştırılan, işletilen, bakılan bir şeyin verdiği sonuç veya bu sonucun niceliği, mahsul, randıman anlamına da gelmektedir. Toprak kelimesiyle yan yana geldiğinde ise işin içine birçok farklı faktör girmektedir. Eğer verimli bir toprağınız olsun istiyorsanız bu faktörlerin hepsini tek tek dikkate almak gerekmektedir. Toprağı incelemek için ilk olarak onun katmanlarını anlamalıyız.
Bunları şu şekilde ifade edebiliriz:
0 horizonu: Gevşek ve kısmen ayrışmış organik madde içeren kısım olup, gördüğümüz ilk kısımdır.
A horizonu: Humusla karışık mineral madde içeren, ikinci kısımdır.
E horizonu: Yıkanma nedeniyle rengi açılmış mineral maddeleri içeren, üçüncü kısımdır.
B horizonu: Üst katmanlardan yıkanma ile gelen birikmiş kum, silt ve kil içeren, dördüncü kısımdır.
C horizonu: Kısmen ayrışmış ana kayaya ait materyaller içeren, beşinci kısımdır.
R horizonu: Toprağın en alt katındaki ana kayanın olduğu katman olup, altıncı olarak toprağın son kısmıdır.
Bu şekilde kategorize edilmiş katmanlarda olan her madde ve olay doğal olarak toprağın verimini de etkilemektedir. Bu katmanlarda gerçekleşen, toprağın verimini etkileyen faktörleri madde madde aşağıdaki şekilde ele alabiliriz.
1.Fiziksel Faktörler: Bunlar toprağın geçirgenliği, havalanması, nemi, ph (asitlik bazlık değeri için ölçü birimi), tuzluluk oranı, anyon ve katyon dengesi gibi özelliklerdir. Toprağın bu özellikleri ne kadar iyi hale getirilirse yetiştirilecek bitkinin verimde o ölçüde artar. Buradaki her bir faktörün verimliliğe etkisi büyük olup bütünlükleri de önem arz eder. Bir koşul sağlanırken diğeri sağlanmaması durumunda bitkinin verimi çok düşebilir hatta hiç verim dahi alınamayabilir.
2. Kimyasal Faktörler: Bu faktörler bitki için besin elementlerinin toprakta optimal değerlerde bulunmasını ifade eder. Bu elementler en uygun değerlerde bulunmazlarsa bitkide beslenme ve gelişim bozuklukları oluşur. Ayrıca bu elementlerin toprakta optimal değerlerden fazla bulunması durumunda da bitki üzerinde toksik etkiler oluşabilir. Besin elementlerine örnekler verecek olursak bunlar: Makro elementler olarak N(Azot),P(Fosfor),K(Potasyum),S(Sülfat),Ca(Kalsiyum) Mg(Magnezyum) ve mikro elementler olarak Cu(Bakır), Fe(Demir), Mn(Manganez) ve Mo(Molibden) gibi elementlerdir. Bu elementlerin bitkiler tarafından kullanımı, elementlerin orantılı bir şekilde toprakta bulunmasına ve buna ek olarak nem, ısı, kılcal kök gelişimi gibi birçok faktöre bağlıdır.
3.Biyolojik Faktörler: Toprakta yaşayan diğer canlıların biyolojik durumları da yetiştirilen bitkiden elde edilen verimi etkilemektedir. Toprak verimliliği ve bu verimliliğin sürdürülebilmesi için; solucanlar, azot dönüştüren bakteriler ve bitki köklerinde yaşayan mikroorganizmalar mutlaka gereklidir.
4.Organik Madde: Toprakta bulunan organik maddeler bitkinin beslenmesi için oldukça büyük önem taşımaktadır. Toprakta yer alan organik maddelerin varlığı; verimlilikte rol oynayan fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörlerin korunmasında ve sürdürülmesinde oldukça mühimdir. Organik madde miktarını arttırmak için toprağa daha çok bitkisel atık bırakılarak verim arttırılabilir. Organik gübre ve kompost kullanımı da verimliliğe fayda sağlamaktadır.
Etkili tarım yapmak isteyen kişilerin bu faktörlere dikkat etmesi ve belirli aralıklarla uzmanlara toprak verimliliğini ölçtürmele gerekmektedir. Uzmanlara göre bir toprağın verimli olması için %45 oranında mineral madde, %5 oranında organik madde, %25 oranında su (nem) ve %25 oranında oksijen içermesi gerekir. Belirli bölgelerde ve yetişecek bitkinin türüne göre bu yüzdelik oranlar değişiklik gösterebilmektedir. Ancak genel olarak bu optimal oranlara sahip olan topraklar verimli olarak kabul görmektedir.
Tüm bu etkenlerin yanında verimliliği arttırabilmek için yapılacak bazı uygulamalarda vardır. Bunlar arasında (1)nadas uygulaması sırasında toprağı 1 yıl dinlendirmeye bırakmak,(2) erozyona karşı önlemler alınması adına arazi meyilli ise dik olarak toprağı işleyerek erozyonun önüne geçmeyi amaçlamak,(3) tarlada gereksiz ve zamanında yapılmayan toprak işlemleri toprağın verimliliğini düşürdüğünden bu gereksiz işlemlerin yapılmasından kaçınmak,(4) az yağış alan yerlerde ekim nöbetlerine uyulması gibi uygulamalar ile verim arttırılmaya çalışılabilir.
Çok basit ve günlük bir yapı olarak gördüğümüz toprak ve ona dair verimlilik gördüğünüz gibi birçok etkene bağlıdır. Toprak verimliliği, ürün alabildiğimiz her bitkinin yetişme sürecinde ve hasattan elde edilen verim için oldukça önemli bir parametredir. Biz ne kadar fark etmesek de bir meyve sebzenin yetişmesi kompleks süreçler bütününden oluşmaktadır. Bu süreçlerin gerçekleştiği ana parça olan toprağın verimliği de dikkate alınması gereken bir değerdir.
