Tabiatta Neden Mavi Canlılar Yok?

Mavi bir aslan, mavi bir yarasa, mavi bir köpekle karşılaşma ihtimaliniz yoktur. Aslında mavi balinalar bile tam olarak mavi renkte değildir. Doğal bir ormanda çevrenize şöyle bir bakarsanız neredeyse her renkten canlılar görebilirsiniz. Mavi ise en nadir görülen renktir. Neden mavinin tabiatta bu kadar nadir görüldüğünü anlamak için fizik ve kimyanın yardımına ihtiyacımız vardır.

Öncesinde canlıların neden farklı renklerde olduğuna bakalım. Konya’daki Tropikal Kelebek Bahçesini hiç ziyaret ettiniz mi? Kelebekler rengarenk desenli harika varlıklardır. Diğer tüm böcekler arasında en parlak renklere ve en ayrıntılı desenlere sahiplerdir. Kelebeklerin kanatlarındaki renk ve desenlerin birer anlamı vardır. Örneğin; kelebeğin zehirli olduğunu işaret eden ya da cinsiyet belirten renkler vardır. Birçok canlı yırtıcılardan gizlenmek veya eşlerini cezbetmek için farklı renklerdedir. Diğer canlılar gibi kelebekler de pembe, turuncu, yeşil ve birçok farklı renk pigmentlerini üretebilirler. Ancak mavi renk hiçbir canlı tarafından doğada üretilemez. Buna rağmen bazı hayvanlar ve bitkiler mavi görünüyor olabilirler. Aslında bu bir aldatmacadır. Bir kelebeğin kanadına mikroskopla yakından bakarsak renklerin küçük ölçeklerden meydana geldiğini görürüz. Kelebeklerin bilimsel olarak isimlendirmesi de buradan gelir. Latince Lepidoptera yani lepido (ölçek), ptrero (kanat) olarak çevrilebilir. Turuncu, kırmızı, sarı pullar pigmentlerdir ve organik moleküller içerirler. Çoğu mavi canlı pigment üretmek yerine fiziksel yapısını kullanarak bir çeşit göz yanılsaması ve ışık oyunlarıyla mavi görünür.

İnsanlar, yalnızca elektromanyetik dalga boylarından oluşan kısıtlı bir alandaki spektrumda ışığı görebilirler. Aslında renk, bu spektrumda ışığın farklı dalga boylarını nasıl algıladığımızdır. Dünyada gördüğümüz tüm renkler bu spektrumdadır. Cep telefonunuzda emojilerinizde gördüğünüz mavi Morpho kelebeği, kanadındaki pulların ışıkla etkileşime girmesiyle mavi görünen mükemmel bir örnektir. Bir prizmanın ışığın farklı dalga boylarını nasıl dağıttığına benzer şekilde Morpho kelebeğinin kanadı, yalnızca maviyi yansıtan diğer renkleri iptal etmek için ışığı dağıtan mikroskobik yapılara sahiptir. Bu ışığın nasıl yansıtıldığına bağlıdır. Görüş açınızı değiştirdikçe farklı renkler daha güçlü görünür. Bu durum kanadın yapısına bağlı olduğu için o yapıyı farklı bir maddeyle örneğin alkolle bozarsanız gördüğünüz renk değişecektir. Alkol kuruduğundaysa mavi renk geri gelecektir. Kelebekler gibi birçok canlı bu taktikleri kullanır. Örneğin; kuşlarda aslında mavi tüy yoktur. Mavi görünen kuşların tüylerinde, sadece mavi ışığı yansıtan yapılar vardır. Balıklar da pullarındaki maviyi yansıtmak için ışık saçılımını kullanırlar.

Aslına bakarsak mavinin nadirliği sadece hayvanlarla sınırlı değildir. Mavi pigmentler doğada çoğu canlıda azdır. Mavi yiyecekler yoktur. Tüm çiçeklerin %10’undan azı mavidir. Bir çoğumuzun özünde mavi olduğunu düşündüğü gökyüzü ve deniz de yalnızca ışığın saçılması nedeniyle mavi görünür. Gözümle görmeden inanmam diyen biriyseniz gördüklerinizin bazen birer ışık yanılsaması olabileceğini düşünmelisiniz.