Pek çok insan hayatlarında hatırlamamayı tercih edecekleri olumsuz deneyimler yaşamıştır. Ancak bazen olayların yeniden canlandığı anlar vardır. Çoğu zaman, bu tür istenmeyen anılar, asıl olayın yaşandığı esnada orada mevcut olan, aslında oldukça zararsız nesneler tarafından tetiklenir; fırtınayı hatırlatan bir bot, araba kazası yapılan bir ayakkabı, yaralı çocuğun oyuncak ayısı gibi. Önceden yapılan araştırmalar, bir kişinin gözünün önüne gelen görüntüleri aktif olarak bilincinin dışına itmesi durumunda, bu sahnelerin ileride tekrar hatırlanmasının daha zor hale geldiğini bulmuştur. Bu anılar unutulsa da şimdiye kadar, kötü anılara ait beynimizde saklanan sahnelere ne olduğu bilinmiyor. Gerçekten kaybolup gittiler mi? Peki bu unutma durumu beyinde gözlemlenebilir mi?
Doğal bir afet, kaza yapan bir araba, yaralı bir kişi… Travmatik anılar, ortaya çıkan görüntülerin kasıtlı olarak bastırılmasıyla kontrol edilebilir. Bu bastırma sürecinde hafızamızda neler olur? Bu süreç beyne nasıl yansır? Max Planck İnsan Bilişsel ve Beyin Bilimleri Enstitüsü'ndeki bilim insanları gösterdiler ki, kötü deneyimlerin anıları silinir ve beyindeki izleri ancak onları hatırlamaya çalışırsak zayıf bir şekilde yeniden etkinleşir.
Max Planck İnsan Bilişselliği ve Beyin Bilimleri Enstitüsü'nde doktora öğrencisi olan Ann-Kristin Meyer, "Bir anıyı etkin bir şekilde bastırır ve sonra tekrar hatırlamaya çalışırsanız, görüntüler eskisinden daha az canlı görünür.”. Bu çalışma eLife dergisinde yayınlandı. Araştırmaya göre, katılımcılar bu anıları baskıladığında, anılara ait görüntüleri iç gözlerinde daha az net gördüler. Hatta bazen tamamen kaybolduklarını belirttiler. "Bu şekilde bir anının solması, beyindeki hafızaya ait izin daha az etkinleştirildiğini gözlemledik." Yani, asıl olayın yaşandığı esnada meydana gelen spesifik beyin aktivitesi baskılama sonucunda değişti ve bu durum görüntüleri hatırlamayı zorlaştırdı. Dahası, hatıraları bastırmada özellikle iyi olan insanlarda hafıza izleri özellikle daha da zayıflamış görünüyordu.
Daha önceki çalışmalardan, bilim insanları düşünceleri bastırma sırasında beyinde neler olduğunu zaten biliyorlardı. Alnın arkasındaki beyin yapısı olan prefrontal korteks, hipokampusun aktivitesini engeller. Hipokampus, beynin daha derin bölgelerinde bulunan ve bir hafıza izinin yeniden etkinleştirilmesini sağlayan bir yapıdır. Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar, anıyı baskılamanın bellek izinde kalıcı ve uzun vadeli bir zayıflamaya yol açtığını göstermektedir.
Bilim insanları bu tür bir unutmanın üç aşamalı bir prosedürde yapılacağını öne sürdüler. İlk adımda, katılımcılar, bir sel felaketini hatırlatan lastik bot, bir araba kazasına ait kayıp bir ayakkabı, yaralı bir kişinin oyuncak ayısı gibi, olumsuz deneyimlerin resimlerini basit bir nesneyle ilişkilendirmeyi öğrendiler. Spesifik olarak, ilgili nesnelerle sahneleri birkaç kez gördüler. Sonunda bot, spor ayakkabı ve oyuncak ayı otomatik olarak kötü görüntüleri çağrıştırmaya başladı. Bilim insanları daha sonra manyetik rezonans görüntüleme (MRI) tekniğini kullanarak beyin aktivitesini ölçerken, katılımcılar nesnelerin yardımıyla sahneleri hatırladılar.
İkinci adımda, insanlara sadece nesneler gösterildi. Bazı durumlarda, sahneyi hatırlamaları istendi. Diğer durumlarda ise, sahneyle ilgili akıllarında oluşan herhangi bir düşünceyi bastırmaları istendi. Son adımda, tüm nesneler arka arkaya tekrar gösterildi ve ilgili sahneleri hatırlamaya çalıştılar. Bu, araştırma ekibinin kaçınılan anıların gerçekten solup solmadığını kontrol etmesine izin verdi. Böylece, bu adımlar, araştırmacıların bastırmadan önceki ve sonraki beyin aktivitesi modelini karşılaştırmalarını sağladı.
Araştırmacılar, rahatsız edici görüntülerin görülmesi sırasında beyinde meydana gelen tipik aktivite modelini de kaydetmişti. Bu tipik modeli, bireysel anıların yeniden etkinleştirilmesi anlarında kaydedilen görüntülerle kıyaslamak için bir referans olarak kullandılar.
Max Planck Enstitüsü'nde çalışma lideri ve Uyarlanabilir Bellek Araştırma Grubu başkanı Roland Benoit, "Unutmak genelde kötü bir özellik olarak düşünülür. Ancak, aktif unutma, kötü anıların sürekli olarak farkındalığımıza girmesini önlemek için yararlı bir mekanizma olabilir." Düşüncelerimizi kontrol ederek hafızalarımızı zayıflatabilir ve muhtemelen beyindeki nöral izlerini silebiliriz dedi.
Bazı insanların neden aktif unutmada diğerlerinden daha iyi olduğu henüz belli değil. Ancak, depresyon veya travma sonrası stres bozukluğu olanlar için bu prosedür özellikle zordur. Gelecekteki çalışmalar, kasıtlı unutmanın ruh sağlığına katkıda bulunup bulunmadığını ve nasıl katkıda bulunacağını anlamaya yardımcı olabilir.
