Karıncalar hızlı hareketleri, bir tepeyi andıran yuvaları ve kendilerinden büyük besin parçalarını taşırken sergiledikleri güçlü pozlarıyla hepimizin ilgisini çekmiştir. Karıncaların koloniler halinde hiyerarşik bir toplum modeli sergileyerek yaşadıklarını biliyoruz. Peki ya bunca karıncanın birbiri ile nasıl iletişim kurduğunu hiç merak etmiş miydiniz? Karıncaların tekli sıralar halinde adeta iki uzun ipi andıran bir şekilde hareket ettiklerine hepimiz şahit olmuşuzdur. Bu yolculukları sırasında neredeyse her karıncanın kendisine yaklaşan karıncayla selamlaşırcasına kafa kafaya dokunduğunu fark etmiş miydiniz?
Karıncalar tüm hayatlarını yuvadaki arkadaşlarıyla beraber geçirirler. Bunun bir sonucu olarak birbirleriyle iletişim kurabilen sosyal böcekler olarak bilinirler. Tek bir kolonide milyonlarca karınca yaşamlarını birlikte sürdürürler. Bu nedenle karıncaların kolonilerindeki diğer karıncaları tanıyabilmeleri ve onlarla işbirliği yapabilmeleri son derece önemlidir.
Sayılarının çokluğu göz önünde bulundurulduğunda bir karınca kolonisinin, kaosa yol açmadan güçlü bir iletişim sağlaması için birden çok yönteme ihtiyacı vardır. Bulundukları koloniler içerisinde karıncaların bir sonraki yemeğin nerede olduğu ve yuvaya davetsiz misafir girip girmediği gibi temel bilgileri birbirlerine hızlı bir şekilde iletebilmeleri önemlidir. Örneğin; iki karınca çarpıştığında veya kafa kafaya karşılaştıklarında aynı koloniye ait olduklarından emin olmak için birbirlerini iyice koklarlar. Aksi takdirde işler çığırından çıkabilir. Karıncalar, bir davetsiz misafirin bıraktığı kokuyu kendi kolonisin kokusundan hemen ayırt edebilen gelişmiş koku alma sistemlerine sahiptirler. Böylece davetsiz misafirleri çok hızlı bir şekilde tespit edebilirler. Farklı kolonilerden iki karıncanın karşılaşması durumunda aynı koloni üyesi olmayan karınca geri çekilir ve canını kurtarmak için hızla koşar.
Görüş yetenekleri iyi olmadığından, kolonilerine yönelik tehditleri iletmek ve ortadan kaldırmak için fiziksel teması hayatlarının ayrılmaz bir parçası haline getirmişlerdir. Bu, karıncaların neden ters yönden gelen diğer karıncalara dokunduğuna dair açıklayıcı bir teoridir.
Her karınca kolonisinin kendine has kokusu olduğunu ifade etmiştik. Karıncaların diğer koloni üyeleriyle iletişim kurmaları feromon adı verilen benzersiz kimyasallar iledir. Feromonları koklayabilmek için antenlerini kullanan karıncalar, bu yöntemle koloni faaliyetlerinden başlayarak yiyeceğin bulunduğu yere kadar her bilgiyi birbirlerine iletebilirler. Karıncalar yürürken arkalarında feromon izleri bırakırlar. Bu sayede arkalarından gelen arkadaşları bu izi takip ederler ve birer birer yürüyen uzun karınca kuyruklarına yol açarlar. Bunun yanı sıra bir karıncanın hangi yuvadan olduğunu ve o yuvadaki sosyal statüsünü belirlemek için de feromonlar kullanılır. Bu da, dost ve düşman ayrımı yapmalarına yardımcı olur. Feromonları koklamaya dayalı bu kimyasal iletişim çok yaygın ve karmaşıktır.
Karıncalar, koklamalarına yardımcı olan antenlerini aynı zamanda birbirlerine dokunmak için de kullanırlar. Bir karınca koloni için faydalı bir şey bulmuşsa koloniye geri döner. Geri dönerken bir iz oluşturmak için ardından az miktarda feromon bırakır. Koloniye ulaştıktan sonra arkadaşlarına yolda onları neyin beklediğine dair bilgi vermek için antenlerine dokunur. İkinci iletişim şekli böylece gerçekleşmiş olur.
Karıncalar iletişim kurmak için karınlarını havaya kaldırarak benzersiz bir vücut hareketi sergilerler. Başka bir örnek ise bir karıncanın çenesini başka bir karıncanın herhangi bölgesine hafifçe sürtmesidir. Bu yöntem bir karıncaya diğer karıncanın neyle beslendiğini test etme şansı verir.
Bazı karınca türleri birbirleriyle iletişim kurmak için ses çıkarırlar. Türe bağlı olarak sesler, yardım çağırmak veya potansiyel bir eş adayını kendine çekmek gibi farklı anlamlara gelebilir. Çeşitli sesler çıkarmak için bacaklarını ve vücutlarını birbirlerine sürterler. Bu sesleri insanlar asla duyamaslar da diğer karıncalar seslerin ne anlama geldiğini açıkça anlayabilirler. Örneğin bir karınca bir tünelde mahsur kalırsa diğer karıncaları konumu hakkında bilgilendirmek için bir tehlike sinyali oluşturabilir.
Ağızdan ağza yiyecek paylaşımı olarak bilinen trofalaksis; arılar, termitler ve karıncalar gibi sosyal böceklerin iletişim kurmada yaygın olarak kullandıkları bir yoludur. Karıncaların trofalaksisi koloni üyelerinin yiyecekleri paylaşmalarında, önemli bilgileri yaymalarında ve yuva arkadaşlarını yabancılardan ayırmalarında kullandıkları düşünülüyor.
Bir karınca yiyecek aramaya giderken başka bir yuva arkadaşıyla karşılaşabilir. Bu durumda yuvaya dönen ve muhtemelen eli yiyecekle dolu olan diğer karıncadan ona biraz yiyecek ayırmasını daha doğru bir ifadeyle yiyeceği ağız yoluyla ona aktarmasını isteyebilir. Yiyecekleri bu şekilde aktarma fikri başta fazla samimi görünebilir ancak bu çok dostane bir uygulama olup karıncalar için oldukça değerlidir. Bir karınca acıktığı zaman anteniyle yuvadaki başka bir arkadaşını dürter. Eğer dürtülen karıncanın yedek yiyeceği varsa ikisi ağızlarını birleştirir ve ağızdan ağza yiyecek aktarımı gerçekleşir.
Sosyal böcekler olarak tanımlanan karıncalar iletişim kurmak ve haberleşmek için birden fazla yol kullanırlar. Tabi iletişim kurabilmeleri için bunca çaba harcamaları boşuna değil. Oluşturdukları bu toplum modelinin muhteşem işleyişini farklı şekillerde iletişim kurabilmelerine borçludurlar.
