Teknoloji geliştikçe ve yıllar geçtikçe evrendeki diğer gezegenler hakkında daha çok bilgi sahibi oluyoruz. En basitinden gezegenlerin sıcaklığı ve basıncı gibi veriler gün geçtikçe artıyor. Peki, diğer gezegenlerin fiziksel özellikleri ve evrenimiz hakkındaki bilgilere dünya da yaşayarak nasıl ulaşıyoruz?
Uzay sondaları içinde kimsenin bulunmadığı, uzayı ve genellikle diğer gezegenleri, asteroitleri, kuyruklu yıldızları ve diğer gök cisimlerini keşfetmek ve bilgi toplamak için üretilmiş robotik uzay araçlarıdır. Uzayın ve diğer gezegenlerin, Ayın ve gök cisimlerinin atmosferini ve bileşimini incelemek için kullanılan bilimsel alet ve araçlarla birlikte Dünya'dan bir uzay sondası fırlatılır. Sondalar kameralar, spektrometreler, radarlar, örnekleme ekipmanları gibi araçlarla donatılmışlardır.
Bir sonda uzayın çok uzak bölgelerinde çalışabilir, yörüngede kalabilir, bir gezegene ya da Ay’a inebilir. Tek yönlü bir yolculuk yapabilir, örnekleri ve verileri Dünya'ya geri getirebilir. Çoğu sonda, verileri uzaydan radyo yoluyla iletir. Farklı türde uzay sondaları vardır çünkü farklı ortamlar hakkında farklı veriler toplarlar. Sondaların veri toplamak için çeşitli zorlu ortamlara dayanabilecek kapasitede tasarlanması gerekir.
Uzay sondalarının her bir çeşidi farklı bir amaca hizmet etmek için tasarlanmıştır. Bu farklılık amaçlar sayesinde daha geniş bir alanda çalışmalar yapılabilmektedir.
Bu sondalar, gezegenlerin yüzeyini, atmosferini ve diğer özelliklerini incelemek ve keşfetmek için tasarlanmıştır. Mars, Venüs, Jüpiter gibi gezegenlerin yüzeyleri incelenebilir ve bileşenlerini ölçebilir.
Uydu keşif sondaları gezegenlerin ve diğer gök cisimlerinin uydularını incelemek üzere tasarlanmıştır. Jüpiter ve Satürn gibi gezegenlerin uydularının özelliklerini araştırmak amacıyla gönderilirler.
Yıldız keşif sondaları asteroidlerin ve kuyruklu yıldızların özelliklerini ve bileşenlerini keşfetmek için gönderilirler. Bu tür sondalar, bu cisimlerin bileşimini, yapılarını ve hareketlerini anlamak için çeşitli araçlarla donatılmıştır.
Gözlemevleri, uzak mesafede bulunan gök cisimlerini gözlemlemek için tasarlanmış uzay araçlarıdır. Hubble Uzay Teleskobu gibi teleskoplar, evrenin uç noktalarına bakarak galaksileri, yıldızları ve uzak gök cisimlerini incelemek için kullanılırlar.
Bugüne kadar başta NASA olmak üzere farklı ülkeler uzaya sonda göndermişlerdir. Bu sondaların bazıları dünyaca bilinen amaçları ve isimleriyle popülerlik kazanmış araçlardır.
Dünya'nın ilk yapay uydusu olan Sputnik 1, 4 Ekim 1957'de Sovyetler Birliği tarafından uzaya fırlatılmıştır. Bu sonda, atmosferin üst katmanlarının yoğunluğu ve iyonosferdeki radyo sinyallerinin yayılmasıyla ilgili veriler elde etmiştir. Uydu vericileri, kimyasal bataryalar arızalanana kadar üç hafta boyunca çalışmış ve dünya çapında yoğun ilgiyle izlenmiştir. Sputnik, 3 ay sonra Dünya çevresinde 1440 tur tamamladıktan ve toplamda yaklaşık 70 milyon km yol kat ettikten sonra Dünya'nın atmosferine yeniden girip yanarak yok olmuştur.
Mariner programı California'da bulunan Jet Propulsion Laboratuvarı (JPL) tarafından tasarlanmıştır. Venüs'ü keşfetmesi planlanan ilk sonda Mariner 1'dir, fakat fırlatmadan sonra Mariner 1'in yörüngesinde bir sapma meydana gelmiştir. Sonrasında ise sonda, mühendisler tarafından imha edilmiştir.
Mariner 2 ise 27 Ağustos 1962'de fırlatılmıştır. Venüs'e yaklaştığı sırada güneş panelleri arızalanmış ve ısınmaya başlamıştır. Bu ısınma sondanın görevini tamamlamasına engel olmamış ve Mariner 2, 4 Aralık'ta, Venüs'ün 21.564 mil yakınından geçerek topladığı verileri Dünya'ya iletmiştir. Mariner 2, son kez 3 Ocak 1963'te veri iletimini yapmıştır.
Mariner 4, 28 Kasım 1964'te uzaya fırlatılmıştır ve Mars'ın fotoğrafını çekerek bir gezegenin fotoğrafını çekmeyi başaran ilk sonda olmuştur. 15 Temmuz 1965'te Mars'a en yakın olduğu konuma ulaşmış ve Kızıl Gezegenin fotoğrafını çekmeyi başarmıştır. Mariner 4 sadece fotoğraf çekmemiş, Mars'ın sıcaklığı ve yüzey basıncı gibi önemli verilere ulaşılmasını sağlamıştır. Çektiği görüntüleri Mars'a yaptığı en yakın yaklaşımdan bir gün sonra, yani 16 Temmuz 1965'te Dünya'ya göndermiştir.
30 Mayıs 1971'de Florida'dan fırlatılan sonda başka bir gezegenin yörüngesine giren ilk insan yapımı araç olmuştur. Bu sondanın ilk amacı, ilk üç ayda Mars'ın yüzey haritasını %70 oranında çıkartmaktır. Fakat bir toz fırtınası sebebiyle çekilen fotoğraflar istenilen kadar detaylı olmamıştır. Toz fırtınasından sonra ise Mars’ın büyüleyici fotoğraflarını Dünya’ya iletmeye başlamıştır. Şubat 1972 ise yaklaşık 20 tane yanardağ tespit etmiştir.
Voyager 1 isimli sonda NASA’nın şimdiye kadarki en uzun soluklu projesidir. 30 Mayıs 1977’de fırlatılan bu sonda 45 yılı aşkın süredir görevine devam etmektedir. Sonda şu anda yıldızlararası uzayda, heliopozun dışındaki bölgede, Güneş'ten gelen enerjik parçacıklar ve manyetik alanlardan oluşan baloncukta bulunmaktadır. Voyager 1 ve kardeş gemisi Voyager 2, tarihteki diğer tüm uzay araçlarından daha uzun süre uçmaktadır.
2 Ocak 1959 yılında Sovyetler Birliği tarafından fırlatılan bu sonda, Ay'a ulaşmak için tasarlanmıştır. Ay'a iniş yapamasa da 5595 km yakınından geçerek Güneş yörüngesine giren ilk insan yapımı araç olmuştur. Bu görev sırasında elde edilen ölçümler Güneş'ten yayılan güçlü bir iyonize plazma akışı olan Güneş rüzgarının, gezegenler arası uzaydan aktığının keşfi, Dünya'nın radyasyon kuşağı ve dış uzayı hakkında yeni veriler sağlamıştır.
8 Temmuz 2003 tarihinde, ABD tarafından Mars yüzeyini incelemek için gönderilen Opportunity, gezegenler arası en başarılı ve kalıcı görevlerden biri olmuştur. Neredeyse 15 yıl boyunca faaliyet göstermiş, birçok rekora imza atmış ve çok sayıda önemli keşifte bulunmuştur.
