Siyanür, bilinen en hızlı zehirdir ve yüksek hızıyla gösterdiği etki genellikle ölümle sonuçlanır. Siyanür zehirlenmesi yaşayan kişiler birkaç dakika içinde can verirler ve ne yazık ki siyanürün cinayetlerde kullanıldığı olaylar mevcuttur.
Siyanür (CN), karbon ve azot atomlarından oluşan bir kimyasaldır. İki atom arasında üçlü bağ vardır ve metallerle bağ kurabilirler. Örneğin sodyum metali ile birleşip NaCN tuzunu oluştururlar. Ancak bu tuzlar zehirlidirler. Siyanürün hidrojenle oluşturduğu yapı hidrosiyonik asit (HCN) tüm siyanürler içinde en ölümcül olanıdır.
Hidrosiyonik asit renksiz ve uçucu bir yapıdadır. Eser miktarda solunduğunda bile ölümcül etkisini gösterebilir. Siyanürlerin yetişkinler için ölümcül dozu 50 miligramdır. Ancak 250 miligrama maruz kalındığında bile öldürmediği durumlar mevcuttur.
Siyanür iyonunun bu denli hızlı etki etmesi, merkezi sinir sisteminde yer alan organları ve kalbi hızlı bir şekilde etkilemesinden kaynaklanır. Bu organlar enerjiye en çok ihtiyaç duyan organlardır. Siyanür ise vücudun enerji üretme işlevlerini hedef almaktadır.
İnsan vücudunda enerji kaynağı olan ATP molekülü, mitokondride üretilir. Mitokondride ATP üretimi, bir dizi aşama sonucunda meydana gelmektedir. Bu aşamalarda en önemli role sahip moleküllerden biri de sitokrom oksidan enzimidir. Siyanür vücuda girdiğinde sitokrom oksidan enzimindeki demir atomuna bağlanır ve enzimi devre dışı bırakır. Bunun sonucunda da hücrelerin enerji kaynağı üretilememiş olur.
Beyin ve kalp gibi enerjiye fazlasıyla ihtiyaç duyan organlar da bu durumdan çabucak etkilenirler. Vücutta nabız yavaşlar ve sonunda da kalp durur. Büyük dozlarda siyanür, birkaç dakika içinde ölümle sonuçlanır. Ender durumlarda siyanürle zehirlenen kişilerin birkaç saat can çekiştiği bazen de hayatta kalabildiği görülmüştür.
Siyanür insan vücuduna solunum yoluyla veya besin yoluyla girebilmektedir. Hava yoluyla alınan siyanür için 1 metre küp havada izin verilen maksimum siyanür miktarı 11 miligramdır (10 ppm). Bu oran 150 ppm’e çıktığı zaman 30 dakika boyunca o havayı soluyan kişiler hayati tehlike altındadırlar. 300 ppm oranında siyanür bulunan havada ise ölüm kaçınılmazdır.
Siyanür, bazı yiyecek ve içeceklerle birlikte de vücuda girebilir. Ispanak ve badem, siyanür üreten besinler arasında yer almaktadır. Elma çekirdekleri de siyanür içermektedir. 100 gram elma çekirdeğinde 200 miligram miktarında (%0.02) amigdalin bulunur. Amigdalin siyanür içeren bir bileşiktir. Neyse ki insan vücudunda besin yoluyla alınan siyanürün zehirli etkisini azaltan bir enzim vardır. Bu enzim rhodonasedir. Rhodonase enzimi insan hücrelerinde bulunmakta ve siyanürün etkisini 1000 kat azaltabilmektedir.
İnsanları dakikalar içinde öldürebilen siyanür, her zaman ölümcül yüzünü göstermemektedir. Doğal bir kimyasal olan siyanür, kimi zaman bir panzehirken kimi zaman tıbbi tedavilerde kullanılmaktadır. Hatta şaşırtıcı bir biçimde insan vücudunda bulunması gerekmektedir. Adını sıkça duyduğumuz ve insan vücudu için oldukça gerekli olan B12 vitamini siyanür içermektedir.
Siyanürün hayat kurtarmada yardımcı olduğu durumlar da mevcuttur. Örneğin bir siyanür çeşidi olan sodyum nitroprussid, kan damarlarını genişleterek tıbbi araştırma ve tedavilerde rol almaktadır. Ülser, anjin ve depresyon gibi sağlık sorunlarında da siyanür içeren ilaçlar tedavi amacıyla kullanılmaktadır. Bu ilaçlar siyanür bakımından zehirli değildir. Bunun en büyük sebebi siyanürün iyonik değil kovalent bağlanmış olmasıdır.
Siyanürün hem acımasız bir zehir hem de tedavilerde bir kurtarıcı olması, kimyasalların bağlandıkları atom ve bağlanma şekillerine göre özelliklerinin nasıl değişebileceğini gözler önüne sermektedir. Siyanürün bilinen yararları olduğu bilinse de zehir etkisi akıllarda daha çok yer edinmiştir.
Siyanürün zehir etkisi bir kiralık katil üzerinde kullanılmış ve katil zehirlenme yoluyla infaz edilmiştir. Mahkum Gee Jon 8 Şubat 1924’te kapalı bir hücrede bir sandalyeye bağlanmıştır. Sandalyenin altına potasyum siyanür (KCN) tanecikleri serpiştirilmiş ve bir zaman sonra hidrojen siyanür dumanı (HCN) açığa çıkmıştır. Siyanür yoluyla mahkumun infazı dakikalar içinde gerçekleşmiştir ve ölümcül gaz yoluyla ilk idam olarak tarihe geçmiştir.
Bir diğer zehirlenme vakasında bakım mühendisinin üzerine bir borudan hidrojen siyanür dökülmüştür. İş arkadaşları mühendisi derhal revire götürmüşler ve orada amil nitrit adlı bir madde verilmiştir. Bu madde beyin ve kalbe giden kan akışının devamlılığını sağlamış ve mühendisin hayatını kurtarmıştır.
John Allan 40 yaşında bir kimyagerdi. Başarılı ve oldukça zengin bir avukat olan Cheryl Lesley Lewis ile sevgiliydi. Cheryl Lewis kocasından yeni boşanmıştı. Allan maddi olarak daha iyi bir yaşam sürebilmek için Lewis’e ihtiyaç duyuyordu. Öte yandan Lewis’in ailesi Allen ve kızlarının birlikteliğinden memnun değillerdi. Nitekim kızlarının Allen ile çıktığı Mısır tatilinde ölüm haberini aldıklarında hislerinde yanılmadıklarını anlamış oldular.
Allan ve Lewis, 9 Ekim 1998’de Mısır’a tatile gitmişlerdi. Yemeklerini yedikten sonra Allen Lewis’e bir içecek hazırlamıştı. Lewis içecekten birkaç yudum içtikten hemen sonra acılar içinde kıvranmaya başlamıştı. Allan da otelin resepsiyonundan yardım istemeye indi. Allan bir doktordan yardım beklerken otelde konaklayan bir turist ilk yardım eğitimi aldığını söylemişti ve Allan ile birlikte otel odasına çıkmışlardı. Odaya ulaştıklarında turistin fark ettiği ilk şey Lewis’in ağzından köpükler çıkması ve çok kötü bir koku yayılıyor olmasıydı.
Bir müddet sonra odaya doktor gelmişti ve Lewis’in durumunun umutsuz olduğunu söylemişti. Hastaneye varamadan ölen Lewis’in ölüm raporunda, kalp yetmezliği nedeniyle öldüğü yazılmıştı. Ancak Lewis’in ailesi bu raporu kabullenmemişti çünkü Lewis’in genel sağlık durumuna bakılarak böyle bir son beklenemezdi. Bu nedenle aile, şüpheleri doğrultusunda kızları için tam otopsi talep etmişlerdi.
Talep üzerine otopsiyi gerçekleştiren patolog, raporda ifade edilen ölüm nedeni ve Lewis’in durumunu tutarsız bulmuştu. Ayrıca Lewis’in midesinde bir iltihaplanma tespit etmişti. Şaşırtıcı olan ise bu iltihabın Lewis’in ağzında ve boğazında olmamasıydı. Pataloğa göre Lewis, siyanür karıştırılmış bir içecek içmişti. Çünkü midedeki iltihap, prusik asit nedeniyle oluşmuştu. Ağız ve boğazda iltihap görülmemesinin nedeni de buydu. Siyanür etkisini ancak midede göstermişti çünkü siyanür mide asidiyle tepkimeye girerek prusik asit oluşturmuştu ve mideyi aşındırmıştı. Ne yazık ki Lewis’in siyanürlü içecek içmiş olabileceği düşüncesi patolog için kesin değildi çünkü Lewis’in vücudunda siyanürle zehirlenmeye dair başka herhangi bir belirti yoktu.
Cheryl Lewis’in ailesi için durum oldukça acıklıydı. Allan’ın bir şeyler yapmış olduğundan eminlerdi ancak hiçbir kanıtları yoktu. Neyse ki Allan’ın Lewis adına yazdığı sahte bir vasiyet ortaya çıktı ve ailenin şüpheleri arttı. Ne zaman ki Allan’ın kullandığı arabada boş siyanür şişeleri bulundu, işte o zaman Allan sorguya alındı. Allan yapılan soruşturmalarda tüm suçlamaları reddetti. Nihayet 5 Şubat 1999’da tutuklandı. 17 Ocak 2000’de mahkeme duruşmaları başladı ve mart ayında Allan, sevgilisini öldürmekten suçlu bulundu. Gerçekten de Lewis’in içeceğine siyanür karıştırmıştı. Kendisi bir kimyager olduğundan siyanür bulmakta hiç zorlanmamıştı çünkü görev aldığı laboratuvarlarda istemeyeceği kadar siyanür bulunmaktaydı. 2000 yılının mart ayında sonuçlanan davada Allan, müebbet hapis cezasına çarptırıldı.
