Birçoğumuz son zamanlarda market dolaplarında ya da gittiğimiz restoranlarda vejetaryen seçeneklerin olduğunu fark etmişizdir. Bu zamana kadar vejetaryen diyet ile ilgili doğru ya da yanlış birçok bilgi karşımıza çıkmıştır. Fakat bu konu ile ilgili bilgi kirliliği oldukça fazladır.
Vejetaryen diyet T.C. Sağlık Bakanlığı’na göre: “Bitkisel kaynaklı besinlerin ağırlıklı olarak tüketilmesini içeren bir beslenme tarzıdır.” Ayrıca “Vejetaryen diyetle beslenen bireyler bitkisel besinleri tüketirken et, kümes hayvanları, balık, yumurta, süt, peynir, yoğurt gibi hayvansal besinleri az miktarda tüketirler veya hiç tüketmezler”.
İnsanlık tarihi araştırıldığında ilk olarak etobur mu yoksa otobur mu beslendiği ile ilgili kesin bir bilgi bulunamamaktadır. Tunçay’ın 2018 yazdığı makaleye göre insanlık ilk olarak otobur beslenmeye başlamış ve diş yapıları ona uygun olarak şekillenmiştir; fakat Ayaz’ın yazdığı makaleye göre ilk olarak etobur olarak beslenilmiş ve yerleşik hayata geçildiğinde hem etobur hem de otobur beslenme çeşiti hayata geçirilmiştir.
İnternette gördüğümüz ya da çevremizdeki insanlardan adını duyduğumuz vejetaryen diyet aslına bakarsak yeni oluşmuş bir beslenme değildir, kendi içerisinde farklı gruplara ayrılan geniş bir beslenme biçimidir. Tarihi çok eskilere dayanan vejetaryen beslenme, M.Ö 6.yy’da Avrupa’da uygulanmaya başlanmıştır. Bu nedenle vejetaryen diyetin Avrupa’da ortaya çıkan bir beslenme çeşidi olduğu düşünülmektedir. Hepimizin bildiği önemli isimlerden Leonardo da Vinci ve Pisagor vejetaryen diyeti benimseyen kişilerdendir. Ayrıca vejetaryen diyetin o yıllardaki etkisi edebiyata da yansımıştır, Yunan şair Hesiodos M.Ö. 8.yy’da yazdığı bir şiirde vejetaryenlikten bahsetmektedir.
Tarihçesi bu kadar eskiye dayanmasına rağmen vejetaryen beslenme biçimini uygulayan kişi sayısı ancak son 10 yıldan beri artış göstermeye başlamıştır. Bunun nedeni araştırıldığında; sağlığa olan olumlu etkileri, hayvan haklarını koruma isteği gibi etik sorunlar, damak tadı tercihi, iklime olan olumlu etkileri, toplumlarda artan gıda alerjileri ve intoleransları, maliyet ve dini inançlar gibi birçok farklı sebebi olduğu görülmektedir. Tunçay’ın 2018 yılında yayınladığı makaleye göre kişilerin vejetaryen diyeti benimseme nedenlerinden en sık rastlanılanları; sağlık açısından olumlu etkiler, hayvan haklarını koruma isteği gibi etik sorunlar ve iklime olan olumlu etkiler gibi nedenlerdir.
Peki, gerçekten vejetaryen beslenme sağlık için olumlu etkiler gösterir mi yoksa yanlış bilinen bir konu mu? Gelin bu konuyu hep beraber irdeleyelim.
Vejetaryen diyet için oldukça renkli bir diyettir diyebiliriz. Kırmızı, yeşil ve sarı gibi oldukça farklı renklerde meyve ve sebzeyi içeren bu beslenme çeşiti aynı zamanda içerdikleri; antioksidanlar, vitaminler, mineraller, proteinler, doymamış yağ asitleri ve diyet lifi insan sağlığı için oldukça yararlı maddelerdir ve kronik hastalıkların oluşması ya da ilerlemesinin yavaşlatılmasında etkilidir.
Beslenme ve Diyetetik Akademisi’nin görüşüne göre tüm vejetaryen diyet çeşitleri kontrollü bir program takibiyle birlikte yapıldığı taktirde bazı kronik hastalıkların oluşmasını ve ilerlemesini engellemektedir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre küresel olarak görülen en yaygın kronik hastalıklar; kalp rahatsızlıkları, tip 2 diyabet, obezite ve kanserdir. Bu nedenle beslenme tarzı hepimiz için gün geçtikçe dikkat edilmesi gereken bir durum haline gelmektedir.
Vejetaryen diyet yapan kişilerin dikkat etmesi gereken en önemli konu günlük besin ögesi alımının yeterli düzeyde olmasıdır. Hayvansal gıdaların tüketilmemesi ya da bir miktar azaltılması nedeniyle kişilerde protein, yağ, vitamin ve mineral olarak bildiğimiz besin ögelerinin eksikliği görülebilmekte bu nedenle kan değerlerinde düşüş görülmektedir. Uzmanlar tarafından diyeti uygulayan kişinin yeterli ve dengeli oranda besin ögesi alması ve gerektiğinde çeşitli takviyeler ve gıdalarla eksikliğini gidermesi önerilmektedir. Vejetaryen diyet ayrıca; bebek, çocuk, hamile ve emzikli kişiler için daha fazla özen gösterilmesi gereken bir diyet çeşididir.
Kronik hastalıklar sadece yetişkin bireylerde değil her yaş aralığında görülebilir. Zamanla gelişerek ortaya çıkar ve kişinin günlük rutin hayatını olumsuz yönde etkiler. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl 41 milyon insan kronik hastalıklar nedeniyle ölmektedir. Bu ölümlerden 17,9 milyonu kalp hastalıkları nedeniyle olmaktadır. Kalp hastalıkları doymuş yağ tüketimi ile doğrudan etkilidir. Vejetaryen diyet yüksek miktarda doymamış asitleri içerirken düşük miktarda doymuş yağ asitleri içermektedir. Bu nedenle kalp hastalıklarına yakalanma riskinin azaltılmasında beslenmenin yeri oldukça önemlidir.
Obezite, hipertansiyon, yüksek kolesterol ve tip 2 diyabet gibi rahatsızlıklar kronik hastalıklara yakalanma riskini artırarak ölüm riskini artırmaktadır. Vejetaryen diyet içeriğindeki glisemik indeksi düşük ve doymuş yağ oranı düşük gıdalar sayesinde bu rahatsızlıkların oluşmasını engellemekte ve böylece kronik hastalıklara yakalanma riskini düşürmektedir. Ayaz’ın 2018 yılında yayımladığı makaleye göre normal beslenen kişilerin açlık kan şekeri vejetaryen kişilerin açlık şekerinden daha yüksek çıkmakta ve ileri yaşlar için risk oluşturmaktadır.
Bireylerin sahip olduğu genetik etmen ile birlikte gün içerisindeki fiziksel hareket durumu, beslenme biçimi gibi çevresel faktörlerin insan sağlığını doğrudan etkilediği birçoğumuz tarafından bilinmektedir. Fakat en önemli faktör kişinin beslenme biçimidir. Kişilerin bilinçli bir şekilde uyguladığı diyet sağlığı için olumlu etkiler gösterebilmekte fakat bilinçsiz bir şekilde yapacağı diyet nedeniyle sağlığından da olabilmektedir. Bu nedenle yapılan diyet ne olursa olsun besin ögesi alımının yeterli ve dengeli olması ve bir uzman tarafından kontrol edilmesi elzemdir.
