Güneşin batışıyla şehrin tamamı sokak lambaları ile aydınlanır. Bu lambalar sıklıkla tercih ettiğimiz beyaz ışık yerine sarı ışık yayar. Sizce bunun özel bir sebebi var mıdır, hiç düşündünüz mü?
Işık türlerini sıcak, soğuk ve doğal ışık olarak sınıflandırılabiliriz. Bu sınıflandırma, ışığın içinde bulundurduğu mavi ışık miktarına göre yapılır. Soğuk ışık, içinde en fazla mavi ışığı barındıran türdür. Sarı turuncu ışık yayan sokak lambaları ise sıcak ışık kategorisinde yer alır.
Sokak lambalarının sarı ışık yaymasının asıl sebebi kullanılan ampul türüdür. Genellikle sokak lambaları ampulleri yüksek basınçlı sodyum (YBS) ve düşük basınçlı sodyum (DBS) olarak ayrılan sodyum buharından yapılır. DBSB (düşük basınçlı sodyum buharlı) lambalar, argon ve neon gazı içerir. Lambanın içinden akım geçtiğinde bu gazların sıcaklığı artar ve sodyumu buharlaştırır. Böylece sarı-turuncu ışık oluşur. YBSB (yüksek basınçlı sodyum buharlı) lambalarda ise sodyum, cıva ve ksenon içeren basınçlı bir tüp kullanılır. Bu elementler de içinden akım geçtiğinde ısınırlar fakat ksenon ve cıva, sodyum buharlaşmadan önce mavi-beyaz ışık verir ve genel olarak daha "beyaz" bir renk oluşturmak için sarı-turuncu sodyum ışığıyla birleşir. Böylece ampul sarı turuncu ışık yayar.
DBSB lambalar genellikle Avrupa’da köprülerde veya tünellerde kullanılsa da dünyanın geri kalanında sokak lambaları genellikle YBSB'dir. Ampullerde DBSB yerine YBSB’nin tercih edilmesinin en önemli iki sebebi yüksek ışık verimliliğine sahip ve uzun ömürlü olmasıdır. Ayrıca YBSB ampullerin sis geçirgenliği de DBSB ampullere kıyasla çok daha iyidir. Bu da gece sürüşünü kolaylaştırıp trafik kazası ihtimallerini düşürür. Fakat yüksek basınçlı sodyum lambasının bir dezavantajı da vardır. Bu da her nesneyi sarı göstermesidir. Fakat sokaklar ve caddelerin aydınlatılmasında bu çok önem arz etmez çünkü yol ve trafik için mühim olan renk değil nesnenin boyut ve şeklidir.
20. yüzyılın ortalarında icat edilip 1980'lerin sonunda daha yaygın hale gelen sodyum buharlı ampullerin tercih edilmesinin en önemli sebebi ampullerin maliyeti. Şehrin her sokağına, köprüsüne, tüneline kullanılacak olan ampulün elbette ki ucuz olması gerekir. Bu ampullerin kullanılmasına karar verildiğinde sodyum buharlı ampuller diğer ampul seçeneklerinden daha ucuz ve daha verimliydi. Bu verimliliğin sebeplerinden bir tanesi ampulün yaydığı ışığın dalga boyudur. Çünkü bu ampuller sadece insan gözünün görebileceği bir frekansta ışık üretirler. Akkor gibi diğer ampuller kızılötesinden UV'ye kadar tüm frekanslarda ışık oluşturarak enerjisini ve gücünü boşa harcar. Bir YBS ampul diğer akkor ampullere göre ortalama 7 kat daha verimlidir ve çok daha uzun ömürlüdür.
1960’lı yıllarda bulunan LED ışık teknolojisi, ilk bulunduğu zamanlarda çok pahalıydı. Bu da onun tüm caddelerde ve sokaklarda kullanılamamasına sebep oldu. Fakat gelişen teknoloji ile LED ampullerin fiyatları da YBS ampuller ile aynı seviyelere düşmüştür. Yapılan çalışmalar ile yüksek yoğunluklu LED ışıkların içerdiği yüksek oranda mavi ışığın uyku-uyanıklık döngüsünü düzenleyen melatonin hormonunu baskıladığı bulunmuştur. Bu hormonunun baskılanması ile insanda ortaya çıkan olumsuz etkiler YBS lambalara göre çok daha fazladır. LED ışığının renk sıcaklığı değiştirilip mavi ışık miktarı azaltıldığında bu olumsuz etkinin de azalması beklenebilir.
Sokaklarımızın birçoğunu aydınlatan yüksek basınçlı sodyum lambaları ortalama 168W-175W güç tüketimine sahiptir. Bunun yanında LED lambalar 100W güç tüketimine sahiptir. Bu durumda LED ampullerin kullanımı 70W daha az güç harcayarak yaklaşık %40 daha verimli aydınlatma sağlar. 2.25 milyon sokak aydınlatması olduğunu düşünürsek, LED ampul kullanımı toplamda 157,5 MWh enerji tasarrufu demektir. Bunların yanında LED ve YBSB ampullerin verimleri arasındaki fark çok büyük değildir. YBSB ampullerin verimliliği 70.1 (lm/W) birimken LED ampullerin verimliliği 72.9(lm/W) birimdir.
Verimlerini, maliyetlerini, kullanım ömürlerini ve teknolojik gelişmeleri düşündüğümüzde yazıda bahsedilen lambalar arasında LED ampuller sokak aydınlatmaları için en iyi seçenek gibi görünüyor. Günümüzde çalışma alanlarımızda, ofislerimizde tercih ettiğimiz LED ampullerin, otobüs duraklarında, park ve bahçelerde de kullanıldığını görüyoruz. Bu gelişmeler de gün ve gün sokaklarımızın ışıltısının değişeceğini gösteriyor.
