‘Eğer iyi bir çocuk olursanız, siz de bir gün şirinleri görebilirsiniz’ diyerek biten şirinler çizgi filmi gerçek oldu. Aslında yaklaşık 200 yıldır mavi ten renkleriyle aramızdalar. Ama bu durum gerçek hayatta televizyondaki kadar sevimli halde değil. Mavi bir tene sahip olmaları bir hastalık sonucunda oluşuyor. Hatta bu hastalığa sahip bir kişi değil, bir aile var: Fugate Ailesi! Toplum tarafından dışlandıkları için Troublesome Creek'te gözlerden uzak yaşayan Fugate ailesi, bu ilginç ten renkleri sebebiyle akraba evliliği yapmışlardır. Ten renklerinden dolayı utanç duyan ve diğer insanlarla yüz yüze gelmekten bile çekinen bu aile, bir gün bir hastalıktan dolayı hastaneye gitmek zorunda kalmışlardır. Muayene eden doktor, ailenin bu durumuna teşhis koymuş ve methemoglobinemi hastalığından şüphelenmiştir. Yapılan kan testleri sonucu Fugate ailesinde sitokrom-b5 methemoglobin redüktaz enzimi olmadığı ortaya çıkmıştır.
Methemoglobinemi Nedir?
Hemoglobin yapısı sayesinde, kandaki oksijeni dokulara taşır. Kırmızı kan hücrelerinde depo edilen bu yapı, demir (Ferröz, Fe²⁺) açısından oldukça zengindir. Hemoglobinin içindeki ferröz (Fe²⁺) formdaki demir, ferrik (Fe³⁺) formuna dönüşürse bunun adı methemoglobin olur. Demirin, ferrik (Fe³⁺) formu diğer formu kadar oksijeni bağlama konusunda başarılı değildir. Oksijene bağlanma konusunda zayıf olan methemoglinin miktarının artması dokulara oksijen erişimini azaltır. Sonucunda solunum yetmezliği yani hipoksi oluşur. Normalde kandaki methemoglobin düzeyi %1’in altında olmalıdır. Kandaki methemoglobin miktarının %10’dan fazla olması durumunda ortaya çıkan bu duruma da methemoglobinemi denir.
Methemoglobineminin Mekanizması ve Patolojisi
Methemoglobinemi doğuştan olabilir veya sonradan oluşabilir. Doğuştan olan kalıtsal yani genetiktir.
- Cyb5R enzimi eksikliği: Sitokrom b5 redüktaz (Cyb5R), methemoglobinde bulunan ferrik (Fe³⁺) formunu, ferröz (Fe²⁺) formuna elektron aktarımı yaparak dönüştüren enzimdir. Çoğunlukla CYB5R3 genindeki genetik sorunlardan dolayı enzim üretimi yeteri kadar değildir. Bunun sonucunda methemoglobininden hemoglobine indirgenme yeterli derecede yapılamaz. Bu nedenden dolayı da genetik methemoglobinemi oluşur. Sibirya Yakutları, Atabaskanlar, Eskimolar ve Navajo'da hastalık sıklığında artış bulunmuştur.
- Hemoglobin M hastalığı: Hemoglobin yapısında oluşan farklılıklardan kaynaklanır. Bu bireylerde hemoglobin oksitlenmiş haliyle daha stabildir ve indirgenmeye karşı dirençlidir.
- Sitokrom b5 eksikliği: Nadir görülen bir durumdur. Sitokrom b5, methemoglobininden hemoglobine geçiş sırasında enzimin substratıdır. Elektron alıcısı olarak görev alır.
Sonradan oluşan yani edinilmiş methemoglobinemi ise daha yaygındır. Çoğu vaka, doğrudan (benzokain, prilokain) veya dolaylı olarak (kontamine olmuş kuyu suları) oksitleyici kimyasala maruz kalma durumundan kaynaklanır. Bu kimyasallar, demiri ferröz (Fe²⁺) formundan ferrik (Fe³⁺) formuna oksitleyerek methemoglobin oluşumuna yol açar.
Methemoglobineminin Belirti ve Semptomları
Kanda normalde methemoglobin seviyesi % 1’in altındadır. Semptomlarda methemoglobin düzeyi ile orantılıdır.
- % 10’un aşağısındaki hastalarda genellikle başka hastalıklar sebep olmuştur.
- % 10 – 20 arasındakilerde, ciltte ve kanda hafif renk değişimi görülebilir.
- % 20 – 30 arasında, baş ağrısı, taşikardi, baş dönmesi gözlemlenir. Seviyeler %20'nin üzerine çıktıkça hipoksinin bir sonucu olarak kardiyolojik semptomlar ortaya çıkar.
- % 30 – 50 arasında ise dokudaki oksijen azlığından dolayı nefes darlığı, halsizlik, göğüs ağrısı görülür.
- % 50 – 70 arasında işler iyice ciddileşir. Zihinsel karmaşıklıklar, nöbetler oluşur. Son durum olarakta komaya girebilir.
- % 70’in üzeri ise genellikle ölümle sonuçlanır.
Ciltte ve kanda renk değişikliği, en çarpıcı fiziksel bulgudur. Dokulara az oksijen taşınımından kaynaklı, kan mavi veya kahverengi rengini alır. Oksijen verilmesi sonucu da değişmiyorsa teşhis için önemli bir ipucudur.
Genetik veya sonradan oluşan methemoglobin bir oksijen taşıyıcısı olarak işe yaramaz ve bu nedenle siyanoza neden olur. Kandaki oksijen yetersizliği, ağız, dudak ve mukozolarda mavimsi bir renk oluşur. Kan rengi ise oksijen azlığından koyu renkli bir kan halini alır. Oksijenle düzelmeyen ya da açıklanamayan siyanozda, methemoglobinemiden şüphelenilir. Bulgulara bakılırken diğer durum ise ailede methemoglobinemi olma durumudur. Eğer aileden şüpheleniliyorsa, genetik test yapılır.
Methemoglobineminin Tedavi Yöntemi
Methemoglobinemi de özellikle sonradan oluşan yani edinilmiş methemoglobinemi de, hastalığın oluşmasını sağlayan kimyasal ajanlardan uzaklaştırılır. Daha sonra oksijen miktarını normal seviyeye getirmek için oksijen maskesi ile yüksek basınçlı oksijen tedavisi uygulanır. Daha sonra metilen mavisi solüsyonu hazırlanır ve damardan verilir. Metilen mavisi tedavisinde; metilen mavisi, NADPH molekülünden elektron alır. Bu elektronu, methemoglobini hemoglobine dönüştürmek için verir. Böylece methemoglobin, hemoglobine elektron vererek indirgenir. Metilen mavisi tedavisi, methemoglobin seviyesi % 20-30'u aştığında düşük seviyelerde verilmeye başlanır. Metilen mavisi tedavisinde yanıt hızlıdır. Bir saat içerisinde methemoglobin seviyesini, normal düzeye getirilebilir.
Metilen mavisi tedavisi etkisiz olduğunda veya önerilmediği zaman, ek seçenekler olarak askorbik asit, kan değişimi gibi tedaviler yapılabilir. Askorbik asit yani C Vitamini, aşırı oksidatif stresi azaltan, suda çözünen doğal bir vitamindir. Askorbik asit, methemoglobini doğrudan azaltabilir ancak etkileşim hızı, tek başına kullanıldığında etkili olamayacak kadar yavaştır. Bu yüzden fazla doz gerektirir ve methemoglobini normal seviyelere düşürmek 24 saatten uzun sürebilir. Hastalığın prognozu iyi olmasına rağmen uzun vadede tedavi edilmezse ölümcül olabilir. Methemoglobinemili hastaların çoğu tedaviye iyi yanıt verir ve kısa süreli gözlem sonrasında taburcu edilebilir.
Makalenin başındaki hikayeye dönecek olursak, Doktor Cawein’in tedavisi ile Fugate ailesi tekrar topluma kaışma şansı yakalamıştır. Ailenin en tanınmış üyesi olan ‘Şirin Baba’ lakaplı Paul Karason ise 2013 yılında vefat etmiştir. Geriye kalan aile üyeleri ise tedavilerine düzenli olarak devam ettiklerinden dolayı normal bir şekilde hayatlarına sürdürdürürler.
