Ekşi Elmalar filmindeki şampuan sahnesini hatırlayanlar var mı? Başroldeki kadın, erkeğin saçından gelen kokuya şaşırıyordu. Oda saçındaki kokunun şampuandan kaynaklandığını söyleyip ertesi gün şampuan hediye ediyordu. O dönemde şampuan yaygın olmadığı için ailecek şampuanı zannedip saçlarına sürüyorlardı. İnsanlar ilk kez bu kadar güzel kokan ve su ile hızla köpüren bir şey ile karşılaştıkları için şaşkınlardı. Hiç aklınıza geldi mi şampuanlar ne zaman hayatımıza girdi ve neden ihtiyaç duyuldu? Şampuandan önce insanlar saçlarını nasıl temizliyordu?
Şampuanlar, gün içerisinde saçlarda biriken kirin temizlenmesine ve saçta oluşan yağın deriden atılmasına yardımcı olan kişisel bakım ürünüdür. Şampuanlar, saçtaki ve saç derisindeki probleme göre tercih edilir. Yağlanmayı önleyici, hacim veren, nemlendiren, kepeğe karşı etkili, canlandırıcı ve onarıcı gibi yüzlerce çeşidi vardır. Tercih edilen şampuan, uygun sıklıkta ve talimatına uygun olarak kullanılmalıdır. Bu sayede şampuandan beklediğimiz verimi alabiliriz.
Tarihe bakılınca, şampuanlar üretilmeden önce kişisel bakım ürünü olarak sabun kullanılıyordu. Ancak sabun şampuana kıyasla birçok dezavantaja sahipti. Sabunun gözleri tahriş etmesi kullanımını zorlaştırıyordu. Ayrıca sabun ile yıkanan saçların zor şekil alması, daha sert ve bakımsız gözükmesi gibi fiziksel görünümü olumsuz etkileyen dezavantajları vardı. Şampuanla yıkanan saçların daha kolay taranması, daha kolay şekil alması ve daha bakımlı gözükmesi tüketici olarak insanları memnun etti.
Kimyasal olarak incelediğimizde ise aralarındaki farkın neden kaynaklandığı anlaşılıyor. Bir maddenin saçımıza iyi gelmesi için saçımızın pH’ına yakın olması gerekir. pH, bir maddenin asit ya da baz olduğunu anlamamızı sağlayan ölçü ifadesidir. 0-7 arası asidik kabul edilirken, 7-14 arası bazik kabul edilir. Saç derisi pH’ı ise 4,5-5,5 arasında asidik bir değere sahiptir. Sabunun pH değeri ise 9-10 arasında baziktir. Saç tellerinin koruyucu tabası olan kütikül, saçın parlaklığından sorumludur. Asidik pH’ta, kütikül pürüzsüzdür. Sabun kullanımı sonrası bazik forma geçtiğinden, kütikül pürüzsüzlüğünü kaybeder. Saçta nemini kaybettiği için sertleşir. Sonuç olarak sabun kullanımı sonrası, mat ve yıpranmış bir görünüm oluşur.
Dünya üzerinde kullanılan ilk şampuan günümüzden çok eski zamana uzanır. İlk şampuan kadınlarının güzelliklerine düşkünlüğüyle bilinen Eski Mısırlılar tarafından bulunmuştur. O dönemde kadınlar saçlarının parlak olması için sitrik asit kullanmıştır. Daha sonra da hoş kokularla sitrik asit birleştirilerek bir müddet daha aynı şampuanlar kullanılmaya devam edilmiştir.
Günümüzde kullanılan şampuanın temelleri ise 1740’da Hint Modasından gelmektedir. İngiltere’nin, Hindistan’ın yönetimini ele almasıyla Hintçe’deki yoğurmak, masaj yapmak anlamına gelen ‘Champo’ kelimesinden gelmektedir. Daha sonra şampuanın yaygınlaşmasıyla İngiltere’de ‘shampoo’ olarak anılmıştır. İlk zamanlar toz halinde bulunan ürün, İngilizler tarafından sıvı hale getirilmiştir. 1890 yılında ise Almanlar tarafından seri üretimi yapılarak endüstriyel ürün haline gelmiştir. Birinci Dünya Savaşı bitiminde de dünya piyasasına sunulmuştur.
Günümüzde tüketici isteğine göre oldukça fazla şampuan çeşidi vardır. Genel olarak %80 oranında sudan oluşan şampuanlarda, köpürtücü ajanlar, saçların parlaklıklarını sağlayan yağlar, saç nemini korumak ve arttırmak için vitaminler, mineraller, hoş koku sağlaması için parfüm kullanılmaktadır. Ek olarak şampuanların raf ömürlerini arttırmak için koruyucu kullanılması gerekmektedir.
Su: Tüm şampuanların ana bileşeni sudur ve tipik olarak tüm formülün yaklaşık %70-80'ini oluşturur. Şampuanlarda çeşitli partikül ve iyonların uzaklaştırılması için özel olarak işlem görmüş deiyonize su kullanılır. Deiyonize su, içerisindeki mineral ve iyonlardan ayrılan su demektir. Suyun kaynağı yeraltı kuyuları, göller veya nehirler olabilir.
Sürfaktanlar (Yüzey aktif maddeler): Bir şampuanın olmazsa olmaz maddesidir. Saç ve saç derisinin içerisinde bulunan toz ve kiri suda çözünecek hale getirir ve temizlerler.
Köpürtücü Ajanlar: Tüketicinin "köpük = temizlik" algısını oluşturmak amacıyla, ek olarak hiçbir fonksiyonu olmamasına rağmen şampuana ilave edilen maddelerdir. Sürfaktanlar ile oluşan köpüğün artmasını sağlar.
Fonksiyonel Katkı Maddeleri: Suyun ve şampuanın içerisindeki kalsiyum ve magnezyum iyonlarını etkisiz hale getirirler. Eğer bu madde eklenmezse, su ile akıp gitmeyen ve saç derisine yapışan kalıntılar oluşur. Ek olarak bu maddenin amacı; mikroorganizma üremesini ve şampuanın bozulmasını engellemektir.
pH Düzenleyiciler: Saç ve saç derisinin pH'sı düşüktür. Bu yüzden kullanılan ürününde saça zarar vermemesi için pH'ının 5,5 civarında tutulması gerekir.
Koruyucu Maddeler: Mikroplar şampuanın bozulmasına (kötü koku, kıvamda ve renkte değişme, temizleme görevini yapamama) ve ciltte enfeksiyona yol açar. Bunları önlemek ve raf ömrünü uzatmak için koruyucu maddeler eklenir.
Kıvam Artırıcılar: Şampuanı fiziksel ve görsel olarak güzel göstermek amaçlanır. Şampuanların kıvamlı olarak görünmesi sağlanarak tüketicinin zihnindeki şampuan görüntüsü tamamlanır.
Özel Katkı Maddeleri: Vitaminler, bitkisel özütleri, bitkisel yağlar gibi diğer maddeler bu grupta yer almaktadır. Reklamlarda mucizevi maddeler olarak bahsedilen şeyler bu kategoridedir. Bu maddelerin birinin ya da ikisinin değiştirilmesi aynı içeriğe sahip şampuanların farklı çeşitlerini ortaya çıkarır. Günümüzdeki pazarlama taktiklerinden biridir.
Katı şampuan ve sıvı şampuan arasında içerik olarak büyük bir fark yoktur. Katı sabunlar da diğeri gibi saçı temizler, nemlendirir ve parlatır. Şekil olarak baktığımızda ise katı şampuan kalıp şeklindeyken, sıvı şampuanda şişe ile şekillenir.
Kullanım açısından baktığımızda daha çok sabun kullanıma benzemektedir. Saçımızı ıslatıyoruz. Daha sonra katı şampuanın köpürmesi için saçımıza masaj hareketleri yaparak dolaştırıyoruz. Peki bu şampuanın ne gibi avantajları vardır? Neden sıvı formu varken katı formuna başvurulmuştur?
Tasarruf: Katı şampuanlar sıvılara oranla konsantre ürünler olduğundan, daha fazla yıkamada kullanılabilir. Geleneksel sıvı şampuan şişelerinde olduğu gibi de %80'i su olan bir ürüne para ödemezsiniz.
Kolaylık: Katı şampuanlar kuruduktan sonra seyahat kutusunda daha az yer kaplayan bir üründür.
Sağlık: Genel olarak katı şampuan, sıvı şampuanlara göre daha az kimyasal katkı maddesi kullanır. Paraben, koruyucu madde, sülfat gibi maddeleri içermez.
Sürdürülebilirlik: Katı şampuanlar, sıvı şampuanlar gibi tek kullanımlık plastik şişeye ihtiyaç duymaz. Doğaya karışma ihtimali yüksek olan maddeler kullanıldığından doğaya negatif bir etkisi yoktur. Daha az karbon ayak izi demektir.
Şampuanlar günümüzde yüzlerce marka ile binlerce çeşit olarak raflarda yerini almaktadır. Markete gittiğimizde karar vermekte zorluk çekiyoruz. Tüketici olarak ihtiyaçlarımıza ve duyusal zevklerimize göre tercih ediyoruz. Peki aldığımız şampuanı nasıl kullanmalıyız hiç düşündünüz mü? Bu konuda ipucu olarak şunu ekleyerek yazımı bitiriyorum. Eğer ana maddenin saçımıza tam anlamıyla faydalı olmasını istiyorsak, şampuan ile saç derimizin temas süresini artırmalıyız. Şampuanların arkasında yazan kullanım talimatlarını dikkate alarak 5-10 dk arasında bekletmeliyiz. Son olarak iyice durulama ile bütün kalıntıları saçtan uzaklaştırmalıyız.
