Saçlarımız ile beynimiz arasında iletişim olduğunu hiç düşünmüş müydünüz? Yıllardır saçımıza dokunduğumuzda, cansız bir varlık gibi tepki vermediği bilgisi verildi. Yeni yapılan araştırma sonuçları gösteriyor ki aslında saçımız da tıpkı derimiz gibi dokunmaya karşı tepkisel yanıt verebiliyor. Peki bunu nasıl yapıyor?
İnsan vücudunun en büyük organı olan deri aracılığı ile dokunma duyusu algılanır. Yüzeysel dokunma, ağrı, soğuk-sıcak gibi durumlar deride yer alan reseptörler sayesinde beyne ulaştırılır. Peki derimiz haricinde başka bir dokunma organımız var mıdır?
Bilim insanları bu duyuyu kullanmanın daha önce bilinmeyen bir yolunu keşfetti. Son yapılan araştırmalar sonucunda saçlarımızın da dokununca hissedebileceğini ispat edilmiştir. Yalnız bu durum saç derimizle değil, saç foliküllerimiz sayesinde gerçekleşmektedir. Peki saç foliküllerimizin saçımızda görevi nedir ve dokunmaya karşı nasıl tepki verir?
Saç folikülü, saçın kökünü ve telini çevreleyen gözenek benzeri bir yapıdır. Saç kökleri, saçın en üst katmanında bulunur. Anne karnından itibaren ölene kadar saç köklerinden saç çıkmaya devam eder. Saç folikülü de bu süreçte devamlı aktif olan bir yapıdır. Ek olarak yeni sinir hücrelerinin yani nöronların ve yeni kan damarlarının oluşmasını sağlar.
Saç foliküllerini derimizin üzerinde göremeyiz. Bir saç telini çektiğimizde, saç telinin ucunda yuvarlak beyaz bir kök bulunur. Kök, saçımız hareket ettiğinde veya saçımıza dokunduğumuzda hissetmemizi sağlayan sinir lifleriyle çevrilidir. Saç folikülü de bu beyaz kökün saç derisinde yerleştiği kısımdır. Saç kökümüzdeki sinir lifleri ile çevrili olması da saçımızın dış dünya ile iletişimde olduğunun bir diğer kanıtı olduğu düşünülmektedir.
Kıl folikülü genel olarak tüm memelilerin derisinde bulunan karmaşık, dinamik bir yapıdır. Birisi deriye dokununca, derideki sinir uçları ve çevredeki kıl folikülleri tarafından algılanmaktadır. Bu algı, beynimize iletilmektedir. Bunun sonucunda sinirsel bir cevap oluşmaktadır.
Imperial College London’ın yeni bir araştırması, saç foliküllerindeki hücrelerin de saç derimizdeki benzer tepkiyi verdiğini keşfetmiştir. Cildimizdeki saç liflerini çevreleyen minik kökler olan saç foliküllerimizin dış katmanındaki hücrelerin dokunmayı algılayabildiğini ortaya çıkarmıştır. Buna yanıt olarak bu saç folikül hücreleri, çevremizle ilgili bilgileri beyne iletmekle görevli duyu nöronlarını aktive eden nörotransmitter adı verilen kimyasalları salgılamaktadır. Daha önce yapılan araştırmalarla, dokunmanın algılanmasının aslında foliküllerin içinde değil, yalnızca derideki sinir uçlarında ve kıl foliküllerinin yakınında bulunduğu düşünülüyordu. Ancak durumun sadece öyle olmadığı anlaşılmıştır.
Science Advances Dergisinde 27 Ekim 2023'te yayınlanan araştırmada, henüz canlı hücrede kanıtlanmamış ama laboratuvar koşullarında onaylanmıştır. Eğer bir sonraki aşamada kabul görürse hem dokunmayı hem de saçın hareketini algılayan ciltteki duyusal nöronların aktivasyonu daha yakından incelenecektir.
Araştırmada yer alan Claire Higgins "Sunduğumuz mekanizma, duyusal nöronların dokunma ile ilişkisini işliyoruz. Dolayısıyla saç folikülünün dokunma hissi sürecine ne kattığını ve neden bu role sahip olduğunu keşfetmeyi merak ediyoruz" demiştir.
Çalışmada araştırmacılar, insan saç köklerinden ve derisinden izole edilen 40.000'den fazla hücrenin gen aktivitesini analiz etmiştir. Bu hücrelerin DNA'sına, protein yapım aşamalarına ve RNA’sına bakılmıştır. Saç foliküllerinin, cilt hücrelerinden üç kat daha fazla dokunmaya duyarlı reseptör içerdiği bulunmuştur.
Ayrı bir testte ise laboratuvarda, insan saç folikülü hücrelerine hızlı taramalı döngüsel voltametri olarak bilinen bir teknikle gerilim verilerek dokunma hissi taklit edilmiştir. Saç folikülleri hücreleri de dokunmaya tepki olarak seratonin ve histamin nörotransmitterlerini salgılamıştır. Ek olarak saç folikülü hücrelerinin sinirsel bağlantısı engellendiğinde ise nörotransmitter iletiminin olmadığı doğrulanmıştır.
Duyusal nöronlar üzerindeki bu nörotransmiterlerin reseptörünü bloke ettiklerinde, nöronların artık kıl folikülü hücresi uyarımına yanıt vermediği tespit edilmiştir. Bu nedenle, dokunmaya tepki olarak kıl folikülü hücrelerinin, yakındaki duyu nöronlarını harekete geçiren salgı salgıladığı sonucuna vardılar.
Araştırmacılar bu çalışma ile hem cilt hücrelerinin hem de saç foliküllerinin aktivasyonunun egzama gibi cilt hastalıklarıyla bağlantılı olup olamayacağını araştırmaya devam etmektedir. Böylece histaminin egzama gibi inflamatuar cilt hastalıklarındaki rolüne bakış açımız yeniden şekillenebilir. Yapılacak olan ileriki çalışmalarda amaç çalışmayı daha üst seviye deneylerle desteklemek ve bulunan sonuçların canlı organizmalarda tekrarlanmasıdır.
Yeni bir bakış açıcı kazanılan bu çalışma bilim ve tıp dünyası için oldukça önemlidir. Araştırmalar sonucunda beklenilen sonuçlar çıkarsa egzama gibi zorlu saç problemlerine de kesin bir çözüm bulunabilir. Dahası bizim de öngöremediğimiz birçok tedaviye öncülük edebilir.
