Hepimiz ışıl ışıl gür saçlara sahip olmak isteriz. Hatta bunun için çeşitli ürünler kullanır saçlarımıza özen gösterir, biraz fazla döküldüğünü fark edince endişe duyarız. Fakat bazılarımız stresli olduklarında saçlarını ve kıllarını içlerinden gelen bir dürtü nedeniyle koparıyor. Üstelik başlangıçta bunun psikolojik bir bozukluk olduğunu bilmeden yapıyorlar.
Yunanca ‘saç’, ‘çekme’ ve ‘dürtü’ kelimelerinden türetilerek oluşturulmuş ve literatüre geçmiş olan Trichotillomania, saç ve kıl koparma hastalığı olarak bilinen zihinsel bir bozukluktur. Genellikle saç koparıldığı için bazı kaynaklar saç koparma bozukluğu olarak da söz eder. Fakat sadece saç değil aynı zamanda kirpik, kaş ve vücudun diğer bölgelerindeki kıllar da bu bozukluğa dahildir. Psikoloji biliminde ‘obsesif komplesif bozukluk’ olarak bildiğimiz takıntılı olma durumu ile ilişkilidir.
Bu bozukluk ilk olarak Fransız Dermatolog Francois Henry Hallopeau tarafından 1889 yılında tanımlanmıştır. Fakat bazı kaynaklar daha da eskiye dayanabileceğini söylemektedir. MÖ 4. yüzyılda Aristoteles tarafından yazılan ‘Nicomachean Ethics’ adını verdiği eserde saç koparma ile ilgili atıflar geçmektedir. MÖ 410 civarı Hipokrat yazdığı ‘Epidemics’ kitabında ise, Delearces’in karısı Thasos’un çok hastalandığını ve saçlarını kopardığını anlatmıştır.
Tarihte saç koparma kimi zaman bir ceza olarak kullanılırken kimi zaman da kişilerin hayal kırıklığına uğradıklarında gösterdikleri bir tepkiydi.
Bozukluk genellikle stresli ve gergin anlarda ortaya çıkar, kişi bu gerginliğe tepki olarak saçlarını koparmaya başlar. Saçları koptukça anlık olarak bu durumdan zevk alır ve rahatlar. Kişi strese girdiği her an bu bozukluğu yaşayabilir. Yani saçlarının, kaşının ya da kirpiğinin azaldığını fark etse bile içinden gelen dürtüye karşı koyamaz ve tekrar tekrar yapar. Çünkü gergin ve stresli hissettiğinde saçlarını koparmasıyla gerginlik duygusunun azaldığını hisseder. Olumsuz ortamın ya da duygu halinin bir süre sonra geçmesini saçlarını koparmasıyla eşleştirir. Bu eşleştirme ve gerginliğinin azalacağını kabul etme durumu, maalesef kişinin bu davranışı güçlendirerek alışkanlık haline getirdiği bir döngüye dönüşür.
İlk başlarda kişi bunun normal bir durum olduğunu düşünür. Çevresindeki kişiler de hemen fark edemez, fark etseler bile basit bir saç dökülme problemi olarak düşünürler. Fakat zamanla bölge bölge kellik oluşmaya başlar. Bu yüzden kişi pişmanlık, suçluluk ve utanç duyar ve özgüven eksikliği hissetmeye başlar. Zamanla sevdikleri ile daha az görüşür ve sosyal hayattan uzaklaşır. Hatta bu durum kişinin çevresinden saklanmak için çeşitli stratejiler geliştirmesine bile neden olur. İçinden gelen koparma dürtüsüne karşı koymaya çalışır. Fakat karşı koyma davranışı nedeniyle strese girerler ve olay kısır döngüye girer.
Trichotillomania iki çeşitte gerçekleşir. Birincisi; kişi otomatik bir davranış gibi saçlarını koparır. Aslında yaparken farkında değildir. Çocuklar daha çok birinci çeşidi gösterirler. Hatırladıkları şey saçlarını oynadıklarıdır. İkinci çeşit ise; kopardığının farkında olarak koparmaya odaklanma davranışıdır. Daha çok büyük çocuklarda ve yetişkinlerde görülmektedir. Odaklanarak koparma otomatikten farklı olarak; beyaz saçları seçerek onları koparma ya da dokusunu diğer saç tellerinden farklı bulduğu saçları koparma olarak kendini gösterir. Ayrıca bu kişiler bazen kopardığı saçları da yeme davranışı gösterebilir. Bu durumda mide ve bağırsak sorunları da oluşmaktadır.
Trichotillomania dünya nüfusunun %0,5-2’sinde görülmektedir. Fakat şu da göz ardı edilmemelidir; bu bozukluğu yaşayan kişiler topluma çıkmaktan utanç duyarlar bu yüzden doktora gitmezler. Bu nedenle görülme sıklığı daha fazla olabilir.
Trichotillomania çocukluk yıllarında da yetişkinlikte de görülebilir. Genellikle 9-13 yaş arası ergenlerde sık görülür. Yetişkinlerde ise erkeklere kıyasla kadınlarda daha sık görülmektedir.
Trichotillomania’nın oluşmasında birçok faktör etkilidir. Bunlar genetik, psikolojik ve sosyal faktörlerdir.
Bu bozukluğu yaşayan kişilerin aile geçmişi incelendiğinde ailesinde de bu bozukluğu yaşayan kişiler olabilmektedir. Bu nedenle genetik faktörlerin bu bozukluk için etkili olabileceği düşünülmektedir.
Genetik haricinde psikolojik etmenler de oldukça etkilidir. Kişinin; obsesif düşüncelere ve anksiyeteye sahip olması, kendine olan öz saygısının ve öz güveninin düşük olması, çocukluk çağında travmatik olaylar yaşaması, mükemmelliyetçilik, aile ve arkadaşlık ilişkilerinde yaşanan stresli durumlar sayılabilmektedir.
Ayrıca kişinin, toplumun güzellik anlayışına uymaması nedeniyle yaşadığı stresli durum gibi sosyal etmenler de etkilemektedir.
Trichotillomania tedavi edilebilir. Önemli olan tedavi için geç kalmamaktır. Çünkü zamanla koparıla koparıla hasar gören saç kökleri kalıcı kelliğe sebep olabilir. Bu nedenle durum bu raddeye varmadan önüne geçilmelidir. Hastanın ihtiyacına göre; alışkanlığı tersine çevirme eğitimi, davranış tedavisi programları ve ilaç tedavisi uygulanabilmektedir.
