Kanımızın ve kan damarlarımızın kırmızı olduğunu biliyoruz, peki neden damarlara deri üzerinden baktığımızda onları mavi/mor renkte görürüz?
Dolaşım sistemini anlatan kaynaklarda, kirli kanı taşıyan toplardamarların mavi renkte çizilmesi ve deriye yakın toplardamarların mavi görünmesi akıllara oksijenden yoksun kirli kanın mavi olabileceği düşüncesini getirmektedir. Bu düşüncelere bir de eski zamanlarda zengin sınıfın “mavi kanlı” olduğu rivayetleri eklenmiştir. 19. yüzyılda mavi kan teriminin ortaya çıkmasındaki neden, o dönemlerde işçi sınıfının her gün güneş altında çalışmasından ve zengin kesimin beyaz tenlerini güneşten korumasından kaynaklanmaktaydı. Çünkü güneş altında esmerleşen işçi sınıfının kan damarları görünmüyordu, ancak beyaz tenli kalanların damarları açıkça mavi gözüktüğünden uzun zaman boyunca mavi kanlı insan ayrımı devam etmiştir.
Ayrıca hastalıktan ve özellikle vebadan korunmak isteyen zenginler vücutlarına gümüş alarak sağlıklı kalacaklarını düşünmekteydiler, böylece gümüşün fazla kullanılmasıyla “arjiri” yani mavi deri hastalığı ortaya çıkmıştır. Derileri maviye dönen soyluların mavi kanlı olduğu düşüncesi iyice güçlenmiştir. Ancak insan kanının mavi olduğu düşüncesi tamamen yanlıştır ve bu karmaşanın arka planında optik bir yanılsama mevcuttur.
Kana kırmızı rengini veren madde, hemoglobin adlı proteindir. Kanda en çok sayıda bulunan hücre, alyuvar, kırmızı kan hücresi ya da eritrosit denilen hücre türüdür. Alyuvarlar, büyük oranda hemoglobin içerirler ve vücut dokularına oksijen taşınmasında yardımcı araçtırlar. Akciğerlerden hemoglobin moleküllerinin demir atomu içeren “hem” adındaki bölümlerine oksijen bağlanır ve hemoglobin taşıyan alyuvarlar, vücuttaki dokulara oksijeni ulaştırabilirler. Oksijen taşıyıcı olan hemoglobin moleküllerine "oksihemoglobin" denir ve kırmızı kan hücrelerinin %96'sını oluşturmaktadırlar. Kan her zaman kırmızıdır, ancak hemoglobin aynı zamanda %10 oranında karbondioksit de taşıyabilir ve bunu yaptığında deri üzerinde onu mavi renkli gibi gösteren "karboksihemoglobin" molekülü oluşmaktadır.
Damarların deri üzerinden mavi görünmesinin optik bir yanılsama olduğunu söylemiştik. Bir ışık demeti; frekanslarına yada dalga boylarına göre sıralanırsa elektromanyetik spektrum denilen bir grafik elde edilir ve bu grafikte metrenin milyarda biri olan nanometre (nm) birimi kullanılır. İnsan gözü yalnızca görünür ışık aralığını, yani dalga boyu 400 ile 700 nanometre arasında olan dalgaları algılayabilmektedir. Işık bilimine göre; gördüğümüz renkler, ışığın dalga boylarının tekrar gözlerimize yansıtılmasının bir sonucudur. Tahmin edeceğiniz üzere kan damarlarımızdaki bu illüzyon gözümüzün algıladığı dalga boyları ile ilgilidir. Farklı dalga boyundaki renkler, vücudumuza değdiğinde bir kısmı emilirken bir kısmı da geri yansımaktadır. Kırmızı renk 700 nanometre ile en uzun dalga boyuna sahipken, mavi/mor renk ise 400 nanometre ile en kısa dalga boyuna sahiptir. Kırmızı ışık, uzun dalga boyu sayesinde insan dokusunda derinlere kadar ilerleyebilir, böylece kırmızı ışık damarlarımıza ulaştığında kan hücrelerimiz olan hemoglobinler tarafından emilirler ve deri dışına çıkmaları mümkün olmaz. Mavi ışık ise kısa dalga boyu nedeniyle insan dokusunda derinlere inemez, böylece deriye yakın damarlar mavi ışığı göze geri yansıtır. İşte damarların mavi görünmesindeki basit illüzyon temel olarak bundan kaynaklanmaktadır.
