Bulutsuz bir günde gökyüzüne baktığınızda ne kadar mavi olduğunu fark etmişsinizdir. Peki gökyüzünün maviliği hep aynı tonda mı görünür? Eğer dikkatli bir gözlemci iseniz gökyüzünün günün farklı saatlerinde, farklı mevsimlerde hatta farklı konumlarda maviliğinin değiştiğini fark etmişsinizdir. Kimi zaman daha açık, kimi zaman da daha koyu bir maviliğe bürünebilir.
Bu renk değişikliği Cenovalı bilim insanı Horace Benedict De Saussure (1740–1799) tarafından da fark edilmiştir. Bunun üzerine De Saussure, gökyüzünün ne kadar mavi olduğunu ölçmeye çalışmıştır. Bunun için “siyanometre” adı verilen bir cihaz icat etmiştir.
Siyanometre Nasıl İcat Edildi?
Kaynaklara göre siyanometre gibi bir cihazı icat etme fikri de dağa tırmandığı bir günde aklına gelmiştir. Alp dağında çalışmalarını yürüttüğü bir gün, yukarı doğru çıkıldıkça gökyüzünün renginin daha koyu ve yoğun bir maviye dönüşmüş olması dikkatini çeker.
Gökyüzünün rengini ölçmenin ve kaydetmenin bir yolunu bulma arayışında olan De Saussure, ve bu amaçla siyanometreyi geliştirmiştir. İcat ettiği siyanometre, mavi tonların belirlenmesinde büyük bir yenilik sağladı ve gökyüzünün rengini nesnel olarak ölçebilmeyi mümkün kılmıştır.
Siyanometre Nedir ve Nasıl Çalışır?
Siyanometre, basit ama etkili bir çalışma prensibine dayanır. Cihazın üzerinde bulunan renk skalası, farklı mavi tonlarını içerir ve gökyüzünün rengini bu tonlarla karşılaştırarak belirlenir. Siyanometre, genellikle beyaz bir kağıt üzerine yerleştirilir ve ardından gökyüzüne doğru tutulur. Cihazın üzerindeki gösterge, okunan renk skalası üzerindeki uygun mavi tonuyla eşleştirilir. Bu şekilde, gökyüzünün rengi nesnel bir şekilde ölçülmüş olur.
De Saussure, 4 farklı siyanometre yapmıştır. Bu siyanometrelerin renk aralığı birbirinden farklıdır. İlk yaptığı siyanometre dikdörtgen şeklindedir ve üzerinde mavinin tonlarından oluşan 16 renk bulunur. Kare şeklindeki renklerin altına boşluklar açılmıştır. Bu sayede gökyüzünün renginin hangi tona daha yakın olduğunu anlamak kolaylaştırılmıştır. Yaptığı siyanometreler hakkında kitap yazan De Saussure, siyanometrelerin bir örneğini de kitabına çizmiştir. Gittiği yerlere siyanometrisini de yanında götürmüştür. Dağlarda bu siyanometreler ile ölçüm yapmış ve hangi yükseklikte hangi tonları elde ettiğini de kitabına not etmiştir. Gözlemlerini detaylı bir şekilde listelemiştir. Listede havanın ne kadar bulutlu olduğunu, sıcaklığın kaç derece olduğunu, nem oranını ve havanın yağmurlu veya rüzgarlı olup olmadığını da belirtmiştir. Gece yaptığı gözlemlerde de yıldızların ne kadar parlak olduğunu not etmiştir. Kitabı Geneve Kütüphanesi’nde bulunmaktadır. Kendi el yazısıyla hazırladığı tablo ve çizdiği siyanometrelerin bulunduğu sayfalar Michael Lindberg tarafından çekilmiş ve yayınlanmıştır.
Günümüzde Siyanometre Hala Kullanılıyor Mu?
Günümüzde bazı okullarda, çocukların bilime ilgisinin artması için uygun yaş gruplarına siyanometre yapma etkinlikleri gerçekleştirilmektedir. Siyanometrenin icadı, İsviçreli fizikçi ve doğabilimci Horace Bénédict de Saussure tarafından 18. yüzyılın sonlarında gerçekleşmiştir. Babası Nicolas de Saussure, bir fizikçi ve bitki fizyoloğudur. Bu yüzden küçüklüğünden beri bilimsel konulara ilgi duymuş ve ailesi tarafından desteklenmiştir. Genç yaşlardayken Cenevre Üniversitesi’nde profesör olarak çalışmaya başlamıştır. Doğa meraklısı bir insandır ve doğa ile ilgili çalışmalara imza atmıştır. Nadir bitkileri incelemek için dağlara yolculuk yapmıştır.
Siyanometre, gökyüzünün rengini ölçmek için kullanılan bir alettir. Bu cihaz, genellikle mavi tonlarının belirlenmesinde kullanılır ve gökyüzünün rengini "siyano" olarak adlandırılan bir ölçekle değerlendirilir. Siyanometre, basit bir yapıya sahip olup, genellikle bir dizi mavi tonundan oluşan renk skalası ile bir gösterge içerir. Bu cihaz, gökyüzünün rengini belirlemek için optik prensipleri kullanır ve genellikle meteorologlar, gökbilimciler ve sanatçılar tarafından kullanılır.
Diğer siyanometrelerin hepsi çembersel şekildedir. De Saussure, yaptığı 2. siyanometrede 44 çeşit renk kullanmıştır. 3. siyanometrede 52 ve son siyanometrede 53 farklı ton kullanılmıştır. Renk aralığının arttırılması doğru tonu yakalama şansını da arttırmıştır. Son yapılan siyanometre beyaz ve siyahın tonlarına da sahiptir.
Teknolojinin gelişmesi ve meteoroloji biliminin ilerlemesi ile siyanometrenin kullanımı ortadan kalkmıştır. Ancak Cenevre Bilim Tarihi Müzesi’nde Saussure’nin çalışmalarının bulunduğu odada, siyanometreleri de sergilenmektedir.
