Markette dolaşırken gıda ambalajlarının ne kadar iştah açıcı ve farklı renklerden oluştuğunu fark ettiniz mi? Tüm bu özelliklerin birbiriyle uyumlu olacak bir şekilde tasarlanması tüketicinin o ürüne karşı olumlu yönde düşünmesini sağlamaktadır. Özellikle çocukların severek tükettiği gıdalar en dikkat çekici renklerde ambalaj tasarımına sahipken yetişkinlerin tükettiği gıdalar ise daha minimal tasarımlara sahip olabilmektedir.
Gıda ambalajları tüketiciye içerisindeki gıda ve hitap ettiği tüketici hakkında bilgi verir. Peki ambalaj tasarımı derken aslında neyi kastetmiş oluyoruz? Gelin hep beraber bu konuya açıklık getirelim.
İnsanların yiyecek ve içeceklerini ambalajlama gereksinimi M.Ö. 8000 yılında yolculuk esnasında dış faktörlerden koruma isteği ile ortaya çıkmıştır. O zamanlarda ambalaj olarak meyve kabukları, ağaçların gövdeleri ve yaprakları, çömlek ve deniz kabukları kullanılmıştır. Zamanla bu ambalaj materyalleri teknolojinin gelişimiyle birlikte değişmiş ve en büyük değişimini sanayi devrimi ile gerçekleştirmiştir. Bu sayede gıda ambalajlarının kısa sürede ve çok sayıda üretimi gerçekleştirilmiştir. Günümüzde ise gıda ambalajları; ambalaj üretim firmaları, pazarlama uzmanları ve tasarımcılar gibi farklı uzmanların birlikte çalışması sonucu üretilebilmektedir.
Peki günümüzde ambalaj tanımı nedir, hangi materyaller ambalaj olarak kullanılır ve hangi fonksiyonları taşımaktadır?
Türk Gıda Kodeksi’ nin tanımına göre ambalaj, “Gıda maddelerini dış etkenlerden koruyan ve içine konan gıda maddesini bir arada tutarak taşıma, depolama, dağıtım, tanıtım ve reklam gibi pazarlama işlemlerini kolaylaştıran veya gıda maddeleri ile temasta bulunmak üzere üretilen plastik, cam, seramik, kâğıt, metal, ahşap ve/veya bunların karışımından elde edilen materyalleri, ambalaj veya kabın kendisini ifade eder” şeklindedir.
Ambalaj çeşitleri genel olarak kullanıldığı malzemeye göre sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma; cam, metal, plastik, ahşap, kâğıt ve karton olarak yapılmaktadır. Malzemelerin genel kullanımı; cam malzemeler şişe ve kavanoz yapımında, metal malzemeler teneke yapımında, plastik malzemeler esnek ve sert ambalaj yapımında, kâğıt ve karton malzemeler kutu ve mukavva yapımında, ahşap malzemeler ise kasa ve sandık yapımında kullanılmaktadır. Birden fazla malzemenin birlikte kullanıldığı ambalaj malzemeleri ise kompozit malzeme olarak sınıflandırılır.
Renk; ışığın nesnelere çarptıktan sonra yansıyarak gözümüzde oluşturduğu algıdır. Renklerin insan psikolojisinde oluşturduğu etki ambalaj tasarımında oldukça önemlidir. Tasarım uzmanları tarafından yapılan bir araştırmaya göre, tüketiciler bir gıda ürünü satın alırken % 65-75 oranında ambalaj tasarımından etkilenmektedir. Bu durum renklerin insan psikolojindeki etkilerinin ne kadar çarpıcı olduğunu göstermektedir. Bunun nedenini bulmak için renklerin psikolojideki etkisi incelenmiştir.
Renkler dalga boylarına göre; sıcak ve soğuk olarak sınıflandırılmaktadır.
Sıcak renkler; kırmızı, turuncu ve sarı gibi dalga boyu yüksek renklerdir. Dikkat çekme, fiziksel hareketi artırma, metabolizmayı hızlandırma, tansiyonu yükseltme ve kişiyi neşelendirme gibi özelliklere sahiptir.
Soğuk renkler ise; yeşil, mor ve mavi gibi düşük dalga boyuna sahip renklerdir. Bu renkler sakinleştirme, güven, sorumluluk duygusu artırma ve uzaklaşma hissi uyandırma gibi özellikler taşımaktadır.
Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü Öğretim Üyesi Yalçın Kırdar’ın yazdığı makaleye göre; ambalaj rengi, gıdanın fark edilmesini sağlayarak ürünün satın alınması için ikna edici özelliklere sahiptir. Örneğin; yeşil ve sarı renkler daha ekşi tat algılanmasına neden olurken kırmızı, turuncu gibi renkler tatlı tat algılanmasına, açık mavi ve açık yeşil tuzlu tat algılanmasına neden olmaktadır. Bu algılanmalar sayesinde üreticiler gıdanın içeriğine göre gıda ambalajlarını daha iştah açıcı hale getirmektedirler.
Açık renk ambalajlar: Beyaz, açık yeşil ve açık mavi gibi renkler genellikle doğal, hafif ve tuzsuz ve güven algısı oluşturduğu için diyet ürünlerde kullanılmaktadır. Bu hafif algısı sayesinde tüketici kahvaltıda ya da gün içinde o ürünü tüketmek için daha istekli olmaktadır. Ayrıca mavi renk iştahı azaltan bir algı yaratır. Bu nedenle diyet ürünlerinde sıklıkla kullanılır. Hatta bu yazıyı okuduktan sonra dikkat ederseniz fast food zincirlerinde mavi renk yazı ya da logo göremezsiniz.
Koyu renk ambalajlar: Siyah renk konsantrasyon ve çok yönlülük rengidir. Çalışma esnasında daha kolay odaklanmayı sağlar. Bu nedenle yüksek kafein içeren kahvelerin ambalajı siyah renktir. Tüketicinin gece geç saatlere kadar çalışırken içtiği kahve ile konsantrasyon arasında uyum sağlar. Çikolata gibi koyu renk gıdalarda ise genellikle kahverengi, kırmızı ve turuncu renkli ambalajlar kullanılmaktadır. Bu durum genellikle çikolatanın içerdiği kakao ve süt oranına göre değişkenlik gösterirken; Antep fıstığı, fındık, üzüm gibi çeşitli çikolataların ambalajlarında ise yeşil, mavi ve mor gibi içeriği ile uyum sağlayacak renkler kullanmak tüketici algısını olumlu yönde etkilemektedir. İçerik ile ambalaj rengi uyumuna bir başka örnek ise yağlardır. Hem katı hem sıvı yağlar genellikle sarı ve yeşil ambalaj renklerine sahiptir. Böylece gıda rengi ile ambalaj rengi arasında bir uyum sağlanarak tüketici algısında daha olumlu etki göstermektedir.
Şeffaf ambalajlar: Son yıllarda ise raflarda şeffaf ambalajlar görmekteyiz. Ürünün herhangi bir renk, şekil ve parlaklık gibi özellikler içeren ambalajlar olmadan direkt kendisinin görünmesi sayesinde tüketicide güven duygusu uyandırmaktadır.
Gıda ambalajları tüketici ile bir nevi iletişim kurmaktadır. Bu nedenle, renklerin bilinçaltımızda hangi etkilere neden olduğu farkında olmalıyız. Böylece gıda tüketiminde bilinçli tüketici olabiliriz.
