Gazlı içecekleri açtığınızda yukarı doğru yükselen küçük baloncukların sebebi içeriğindeki karbondioksit (CO2) gazıdır. Gazlı içecekler, üretim sırasında aşırı doygun hale gelene kadar sıvılaştırılmış, renksiz ve kokusuz karbondioksit gazıyla şişelere basılır. CO2 gazı su ile çözündüğünde H2CO3 yani karbonik asit oluşturur. Bu durum içeceklerin pH seviyelerini düşürerek onların “asitli içecekler” olarak isimlendirilmesine sebep olur.
Bir süre kapağı açık bırakılan şişedeki çözünmüş CO2 gazı dışarı çıkarak, içeceğin içindeki asit miktarını düşürür. Asitlik-bazlık dengesi yani pH 7’ye yaklaşır. Asidi kaçmış içeceklerin tadının değişme sebebi de budur.
Britannica'ya göre, modern gazlı içeceklerin ortaya çıkışı, 1772'de bir karbonatlama aparatı geliştirdiği için "alkolsüz içecek endüstrisinin babası" lakabını alan İngiliz din adamı, düşünür ve kimyacı olan Joseph Priestley'e kadar uzanmaktadır. 1774’de Priestley, havanın tek başına bir element olmadığını, birçok elementten oluştuğunu fark etmiş ve nihayetinde oksijeni keşfetmiştir; ancak oksijeni isimlendirmemiştir. Bu keşif ile yanma tepkimelerine açıklık getiren bilim insanı olmuştur. Oksijenin isimlendirilmesi ilerleyen dönemlerde Antoine-Laurent Lavoisier tarafından yapılmıştır. Priestley çalışma alanı ve ürettiği bilimsel çalışmalarla kimya bilimine fazlaca katkı sağlamıştır. Bu sebep ile Amerikan Kimya Derneği (ACS) tarafından 1922 yılından bu yana üç yılda bir verilen kimya ödüllerine ismi verilmiştir: Priestley Madalyası.
Şimdiye kadar hangi çalışmasıyla gazlı içeceklerin üretimine öncülük ettiğini merak etmiş olabilirsiniz. Joseph Priestley, bira fıçılarından mayalanma sırasında çıkan CO2 gazının suda çözünebildiğini ve bu gazın suya basınçla verilmesi durumunda asitli bir içecek üretebileceğini fark etmiştir. Basit bir mekanizma ile mayalanma sırasında oluşan gazı, bir şişedeki suya aktarmıştır. Bu içecek bugün gazoz olarak tükettiğimiz gazlı-şekerli suyun öncüsüdür. Ancak yine de bunu üreten ve markalaştıran Priestley olmamıştır.
1783'te İsviçreli iş insanı Johann Jacob Schweppe, Joseph Priestley’nin çalışmalarından yola çıkarak karbonatlı maden suyunun patentini almış ve kısa bir süre sonra seri üretime geçmiştir. Sanayileşme sürecinde su kaynaklarının bol olması Kuzey ülkelerinde gazlı içecek sektörünün başlamasına da katkı sağlamıştır. Su tedariğinin bugünkü kadar kolay olmadığı ve hijyenik su tedarik etmekteki zorluk insanların ferahlatıcı ve lezzetli sulara olan talebini arttırmıştır. Karbondioksit halihazırda tüketilemeyen suların tatlarını hafif keskinleştirerek içilmesini kolaylaştırmıştır. Ülkemizde çok yaygın olmasa da Avrupa ve Amerika’da hala seyreltilmiş gazlı meyve suları ve tatlandırılmış sular yaygın olarak kullanılmaktadır.
Gazlı içeceklerin ortaya çıkma sürecinde ilk başta şişelenmiş karbonatlı suların tıbbi amaçlarla kullanıldığı bilinmektedir. Daha sonra tatlandırıcılar ürün geliştirme süreçlerinde eklenmiştir. Yaklaşık 1820'de zencefil ve 1830'larda limon aroması kullanılmıştır. İlk gazozun üretimi ise 1831’de gerçekleşmiştir. 1886'da ise Georgia, Atlanta'daki eczacı John Pemberton ilk kola içeceği olan Coca-Cola'yı üretmiştir.
Dünya atmosferindeki karbondioksit konsantrasyonu haliyle bir sıvı içerisine sıkıştırılmış olandan daha yüksektir. Eğer sıvı içerisinde basınçla sıkıştırılmış karbondioksit havaya maruz kalırsa, doğal olarak havadaki konsantrasyonuna ulaşmak isteyecektir. Bu durum gazın hızla dışarı çıkmasına ve içecekten minik CO2 baloncuklarının çıkmasına sebep olur.
Gazlı içeceklerin soğuk içilmesinin sebebi karbondioksit gazının düşük sıcaklıklarda suyun içinde daha iyi çözünmesidir. Çünkü; bir sıvıyı ısıtmak gazın çözeltiden kaçmasına sebep olur. Şişelenmiş içeceğin üzerindeki boşluk genellikle standart atmosferik basınçtan biraz yüksek karbondioksit ile doldurulur. Bu durum bir sıvıda çözünen gaz miktarının, aynı gazın sıvının çevresindeki basıncıyla orantılı olduğunu belirten Henry Yasası ile açıklanır. Henry Yasası nedeniyle içecekte çözünen karbon dioksit gazı küçük bir basınç farkı nedeniyle sıvının içinde kalır. Bir kutu veya şişe açılmadan önce çalkalanırsa sıvı içinde sıkışan gaz kaçarak içeceğin üzerindeki gazla birleşebilir, bu da sıvının üzerindeki gazın basıncını arttırır ve açıldığında gazın fışkırmasına sebep olur.
Gazlı bir içecek bardağa döküldüğünde daha da fazla fışkırabilir ve etrafa baloncuklar saçar, çünkü dökme eylemi sıvının yüzey alanını büyük ölçüde arttırır. Yüzey alanı artıkça gazın kaçabileceği daha fazla zemin oluşmuş olur. Dökme sırasında köpürme miktarını azaltmanın ve böylece bir içeceğin daha uzun süre gazlı kalmasını sağlamanın yolu sodayı bardağın kenarından dökmektir. Bu, dökmenin yüzey alanını büyük ölçüde azaltır ve sıvıda CO2 bir süre daha korunmuş olur.
