Çevrenizde, gördüğünü asla unutmayan insanlar var mı? Bazı insanların hafızları öyle kuvvetlidir ki fil hafızasına sahip olarak nitelendirirler. Peki, güçlü bir hafıza ile eşleştirilen filler gerçekten böylesi bir hafıza yeteneğine sahip olabilirler mi?
Filler üzerinde yapılan araştırmalar tam olarak, fillerin asla unutmadığını doğrulayamasa da hafızalarının çok gelişmiş olduğunu göstermektedir. Filler hayatta kalmak için hatırlamak zorundadır. Filler, iri bedenleri nedeniyle diğer vahşi hayvanlar tarafından tehdit edilemese de yine iri bedenlerinden dolayı fazlasıyla yemek yeme ihtiyacı duyar. Savanada yaşayan bir fil her gün 150 kilo bitki tüketmelidir. Peki, filler bu kadar çok bitkiyi nereden bulabilir? Üstelik, Savana gibi yani tropik yağmur ormanları ile kuru çöller arasındaki geçiş bölgesinde yer alan geniş çayırlar kurak mevsimlerde oldukça zorlayıcı olabilir.
Filler, su ve yiyecek ihtiyacını karşılamak için uzun mesafeler kat etmek zorundadır. Fillerin bu yolculuktan sağ salim çıkabilmeleri için yolu, yol üzerindeki kaynakları ve tehlikeleri hatırlamaları kritik derecede önem taşır. Harvard Tıp Fakültesi’nde fillerin işitmesi üzerine çalışan bir öğretim üyesi olan Caitlin O’Connell, “Bir filin hafızası, çok uzun bir göçü atlatmak için önemli olan ağaç ve su kaynaklarını içeren uzun göç yollarını hatırlamayı kolaylaştırır.” diyor.
Biology Letters Dergisinde yayınlanan bir araştırmada, daha önceki kuraklıkları yaşamış yaşlı fillerin bulunduğu fil sürülerinde, yaşlı fillerin sürülerini başarıyla suya yönlendirdiğini gözlemlendi. Genç filler tarafından yönetilen diğer bir sürü de benzer şekilde gözlemlenmiştir. Önceki neslin son kuraklıkla nasıl baş ettiğini hatırlayamayan genç filler, su bulmak için yeni arazilerden geçmek yerine olduğu yerde kaldıkları gözlemlenmiş ve %63'lük bir ölüm oranı kaydedilmiştir.
Sürüde bulunan yaşlı fillerin önceki kuraklıktan nasıl kurtulduğunu hatırladığı ve sürüyü yönlendirildiği tahmin edilmektedir. Araştırma sonucuna göre zorlayıcı koşullar altında uzak kaynakları hakkında bilgisi olan yaşlı filler hayati öneme sahip görünüyor.
Arazi bilgisi filler için oldukça önemli ancak filler hafızalarını sosyal hayatları içinde aktif şekilde kullanmaktadır. Afrika fillerinin (Loxodonta africana) yaşlı üyeleri, daha önce karşılaştıkları yırtıcı hayvanların benzersiz seslerini ve kokularını hatırlayabildikleri gözlemlenmiştir. Bunun da ötesinde kokularına ve giysi renklerine bağlı olarak farklı insan grupları arasında ayrım yapabildikleri, iz sürebildikleri ve aile üyelerini ve dostlarını diğer yüzlerce fil arasından ayırt edebildikleri tespit edilmiştir. Bangor Üniversitesi’nde zoolojide öğretim görevlisi olan Graeme Shannon, “Savana gibi son derece dinamik bir ortamda yeterli yiyecek ve su arayabilmek, aynı zamanda karmaşık sosyal ilişkileri yönetebilmek ve avlanma riskinden kaçınabilmek, ayrıntılı bilgileri işleyebilen ve hatırlayabilen bir beyin gerektirir.” diyor.
Filler üzerine yapılan diğer araştırmalarda benzer sonuçları ortaya koyuyor. Genç filler, erkek aslanların kükreyen seslerine duyarsız kalırken, daha yaşlı fillerin ise (önceki aslan saldırılarını hatırlayanlar) savunma pozisyonları aldığını gösteren çalışmalar vardır. Yine benzer ve ilginç bir diğer çalışmada ise filler bölgede bulunan topluluğun seslerine tepkisiz kalırken, filleri öldüren bir diğer topluluğun seslerine karşı önlem aldığı bulunmuştur. Üstelik filler topluluğun içinden kadın, çocuk ve erkek seslerini ayırt edebilmiş, erkek sesine karşı önlem almıştır.
Filler hafızalarını hayatta kalma stratejisi olarak kullanmaktadır. Filler, su ve yiyecek kaynağı bulmak için mekanları hatırlamakla birlikte sesleri, diğer hayvan türlerini ve hatta kendi türlerindeki diğer grupları da hatırlarlar. Fillerin, hafıza ve düşünme yeteneklerinin arkasında beyin yapıları etkili olabilir. Colorado Koleji’nde nörobilim alanında uzmanlaşmış bir psikoloji profesörü olan Bob Jacobs tarafından yürütülen bir dizi çalışma, fillerin kortikal nöronlarının diğer zeki türlerinkinden kökten farklı olduğunu göstermiştir.
Jacobs, bu nöronlar sayesinde fillerin anıları üzerinde düşündüklerini gösterdiğini düşünmektedir. “Bilişsel açıdan, meslektaşlarım ve ben, fillerdeki bütünleştirici kortikal devrelerin, onların temelde düşünen hayvanlar olduğu fikrini desteklediğine inanıyoruz.”
Filler, karada yaşayan memeliler arasında en büyük beyne ve temporal loba sahip olan canlılardan biridir. Temporal lob, sesleri hafızaya kodlayan kısmıdır. Beyin büyüklüğü ve zekanın arasında her ne kadar doğrudan bir bağlantı kurulamamıştır. Yine de fillerin sahip olduğu büyük beyin hafıza kuvvetini destekleyici bir nitelik taşıyabilir.
Karada ve denizde yaşayan milyonlarca hayvan hayatta kalmak için farklı şekillerde gelişmiştir. Filler iri bedenlerini doyuracak yiyecek bulmak için hafızalarını en iyi şekilde geliştirmişlerdir. Yaşla beraber deneyim kazanmış yaşlı üyeler grubun bilgi kaynağı ve yöneticisi görevindedir. Dolayısıyla yaşlı üyelerin kaybı diğer bireyleri de etkileyecektir.
