Fallara İnanır mısınız? İnternette gezerken, televizyon izlerken ya da dergileri karıştırırken hepimiz burç yorumlarına ya da astroloji fallarına denk gelmişizdir, onları okuduğumuzda ise illa ki kendimize uyan bir şeyler bulmuşuzdur. Peki ya bu yorumlar sizin yolunda gitmeyen işlerinizin yoluna gireceğini, çok yakında başarılı işler yapacağınızı, yeni tanıştığınız insanlara dikkat etmeniz gerektiğini, kafanıza taktığınız şeyleri artık bırakmanız gerektiğini nasıl oluyor da biliyor olabilir?
Forer Barnum Etkisi
1940'lı yıllarda psikolog Bertram R. Forer, astrolojik analizlerin insanlara nasıl uyduğunu bilimsel bir teste tabi tutmak istedi, bunun için Forer öğrencilerine bir kişilik testi verdi. Öğrencilerine, her birinin sınavlardan aldıkları puanlara göre hazırladığı "13 maddeden oluşan eşsiz bir kişilik analizi" verdiğini söylemiştir, ancak her bir öğrenciye birebir aynı analizi vermiştir. Üstelik bu 13 madde, bir astroloji kitabından olduğu gibi alınmıştır. Analizde yer alan maddelerden bazıları şunlardır;
- Sizde, diğer insanların sizi sevmesine ve hayranlık duymasına yönelik yoğun bir ihtiyaç var.
- Kendinizi eleştirmeye çok açıksınız. Bazı kişilik zaaflarınız olsa da, genellikle onların üstesinden gelebiliyorsunuz.
- Dışarıdan bakıldığında disiplinli ve öz kontrole sahipsiniz; ancak aslında endişeli ve güvensizsiniz.
- Bazı zamanlarda doğru şeyi yaptığınızdan ve doğru tercihte bulunduğunuzdan emin olamıyorsunuz.
- Kendinizi başkalarına açmanın çok da akıllıca olmadığını düşünüyorsunuz.
- Bazı zamanlar dışa dönük, cana yakın ve sosyalsiniz, diğer zamanlarda ise kapalı, ilgisiz ve içe dönük.
- Bazı tutkularınız oldukça gerçek dışı.
- Güvenliğiniz, hayatınızdaki temel amaçlarınızdan biri.
Sonrasında, Forer öğrencilerine bu analizin kendilerine ne kadar uyduğunu 0'dan 5'e kadar puanlandırmalarını istemiştir. Sonuçlar ise şaşırtıcıydı çünkü öğrencilerin ortalama puanı 4.26’ydı. Anlaşılacağı üzere bu 13 maddenin neredeyse çoğu herkese uyuyordu.
Analizlerin içerisindeki argümanlar o kadar geniş ve kapsayıcıydı ki çoğu bireyin bunlara kanmaması mümkün değildi. Günümüzde buna "Forer Etkisi" ya da "Herkese uyan bir şeylerimiz var!" mottosuyla meşhur Phineas Taylor Barnum’un adını alarak "Barnum Etkisi" olarak adlandırılmıştır.
Kaynakça
1 Claridge, G., Clark, K., Powney, E., & Hassan, E. (2008). Schizotypy and the Barnum Effect. Personality and Individual Differences, 44(2), 436–444. https://doi.org/10.1016/j.paid.2007.09.006
2. Gramzow, R. H., Johnson, C. S., & Willard, G. (2014). Boasts are a boost: achievement prime self-reactivity predicts subsequent academic performance. Journal of personality and social psychology, 106(3), 458–468. https://doi.org/10.1037/a0035560
3. FORER B. R. (1949). The fallacy of personal validation; a classroom demonstration of gullibility. Journal of abnormal psychology, 44(1), 118–123. https://doi.org/10.1037/h0059240
