Beynimizde bir denge kontrol merkezi vardır. Bu merkez, beyin sapı ve beyincikteki denge hücreleri ile kontrol edilir. Bu hücrelerle omurilik, göz ve iç kulaktan çıkan sinirlere bağlanır. Bu sayede çevremizden gelen sinyaller kulaklarımız, gözlerimiz, bacaklarımız, ayaklarımız ve hatta derimiz üzerinden algılanarak denge kontrol merkezinde işlenir.
Beyin işlenen verilere göre bizi dengede tutar. Tahmin etmediğiniz bir durumla karşılaştığımızda, örneğin adım attığınız yer düşündüğünüzden daha alçaksa, beyin bu duruma önce şaşırır sonra bu değişikliğe uyum sağlayarak yeniden denge kurmanızı sağlar. Bu durum yaşanılan mini bir depreme benzetilebilir. Gerçek bir deprem anında beynin bu duruma nasıl tepki verdiği ve ne gibi fiziksel değişikliklere uğradığı hakkında tartışmalar vardır. Bazı araştırmalar depremin ön beyinde farklılıklara ve görsel öğrenme becerilerinde gerilemeye yol açtığını belirtilirken, diğer araştırmalarda bu durumların depremden daha çok travma sonrası stres bozukluğundan kaynaklandığı öne sürülmektedir.
Genelde depremin psikolojik etkileri üzerinde fazla durulmasa da yapılan araştırmalar, deprem sonrasında beyinde fiziksel değişimler olduğu göstermektedir. Araştırmacılar beyin üzerindeki fiziksel değişimleri incelemek amacıyla depreme maruz kalan, depreme maruz kalmayan ve stres bozukluğu olan gruplar ile bazı çalışmalar yapmışlardır. Hacettepe Üniversitesi'nde yapılan bir çalışmada ön beynin yapısında farklılıklar gözlemlendiği ve görsel öğrenme merkezlerinin aktivitesinin azaldığı belirtilmektedir. Ancak bir diğer araştırma sonucunda depremin beyin üzerinde böyle bir etkisinin doğrudan olmadığı, daha çok travma sonrası stres bozukluklarından kaynaklı bir durum olduğu düşünülmektedir. Deneyde insanlar üzerinde sözlü, görsel öğrenme ve psikomotor beceriler test edilmiş ve elde edilen verilere göre istatiksel analizler yapılmıştır.
Deneye şu gruplar da dâhil olmuştur;
• Travma sonrası stres bozukluğu olan grup
• Depremden bağımsız olarak travma sonrası stres bozukluğuna sahip olan grup
• Deprem sonrasında travma sonrası stres bozukluğu olan grup
• Yaşadıkları deprem sonucunda travma sonrası stres bozukluğu yaşayan 28 kişinin 2 sene boyunca çalışmaya katılım sağladığı grup
• Deprem sonrasında herhangi bir psikolojik rahatsızlığı olmayan grup
Depremde evlerini ve sevdiklerini kaybetmelerine rağmen herhangi bir psikolojik rahatsızlığı olmayan 89 kişinin sağlıklı oldukları raporlarla onaylanmış ve bu kişilerin 13 ay boyunca çalışmaya katılımları sağlanmıştır.
Depreme maruz kalmayan, aile geçmişinde herhangi bir rahatsızlığı olmayan 111 kişi iki sene boyunca yapılan çalışmaya katılım sağlamıştır.
Grupların hepsine uzmanlar tarafından konuşma, görsel öğrenme, dinleyerek öğrenme, motor beceri (yazı yazma, araç sürme vb.), hafıza testleri uygulanmış ve iki sene boyunca elde edilen verilerin istatiksel analizleri yapılmıştır.
Yapılan testlerin sonuçları aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Tablolardaki sonuçlar ANOVA, Kİ-Kare gibi istatistik testler uygulanarak elde edilmiştir. Bu istatiksel testler, girilen verilere göre bilgisayar programıyla yapılmıştır.
Tablo1
Tablo 1’de sözel öğrenme ve hafıza testleri, görsel öğrenme ve hafıza testleri, psikomotor hız yani hareket edebilme süresi, dikkat yönetme becerileri testleri yer almaktadır. P değeri <0.05 aralığı, farklılığı ifade etmektedir. P istatiksel analizlerde kullanılan bir değerdir ve bu değer, karşılaştırılan iki grup arasında (depreme maruz kalan ve kalmayan) önemli ölçüde farklılıklar olduğunu göstermektedir.
Beyni Deprem Değil Travma Sonrası Stres Bozukluğu Etkiler
Depreme maruz kalan gruplar -stres bozukluğu olan ve olmayan kişiler- arasında görsel ve dinleyerek öğrenmede, konuşma becerilerinde farklılıklar görülmemiştir. Sadece stres bozukluğu olan grubunun motor becerilerinin yavaşladığı gözlemlenmiş, depreme maruz kalan insanlarda herhangi bir öğrenme zorluğu olduğu tespit edilmemiştir.
Beyin ve çevre arasında güçlü bağlantılar vardır. Hatta beynin çevreye göre şekillendiğini bile söyleyebiliriz. Yaşanan büyük depremler kişinin çevresinin değişimi ile sonuçlanabilir. Bu durum kişiler üzerinde büyük bir şok oluşmasına neden olabilir. Bu şok etkisi doğru şekilde atlatılmazsa travma sonrası stres bozukluğuna sebep olabilir. Bu süreçte yaşanan öğrenme güçlüğü veya hafıza kayıpları deprem kaynaklı gibi görülse de aslında travma sonrası stres bozukluğudur.
Herhangi bir yıkım ortamının kişileri etkilemesi gibi olumlu ortamların da kişiler üzerinde olumlu etkisi olacaktır. Beyin ve çevre arasındaki ilişki daha çok araştırılarak kişilere yardımcı olunabilir. Acı deneyim yaşayan kişilere psikolojik ilk yardım gibi yöntemlerle destek verilerek katkıda bulunulabilir. Ayrıca beyin sağlığımızı destekleyerek travma sonrası stres bozukluklarına karşı beynimizi güçlendirebiliriz. Bunun için aşağıdaki aktiviteler önerilmektedir.
• Günde 30 dakika orta tempolu bir yürüyüş yapma
• Düzenli uyku
• Dengeli beslenme
• Nefes egzersizleri
• Kitap okuma
Depremin yıkıcılığı hakkında konuşulurken beyinde oluşturduğu fizyolojik etkileri üzerinde çok fazla durulmamaktadır. Bu araştırma, depremin insan beyni üzerindeki fizyolojik değişimler ve sonuçlarına odaklanması açısından önemlidir.
Araştırma sonucunda beyinde herhangi bir fizyolojik farklılık gözlemlenmemiştir. Deprem sonrasında görülen etkilerin ise daha çok psikolojik nedenlerden kaynaklı olduğu düşünülmekte ve bu sebeple daha çok psikoloji tabanlı araştırmalara ağırlık verilmektedir.
