Hepimiz koyduğumuz hedeflere ulaşmak için kollarımızı sıvar elimizden ne gelirse yaparız. Ama bazen işler yolunda gitmez ve planlarımızı uygulasak bile başarılı olamayız. Bu yazdığım durum hayatın her alanında başımıza gelebilir. Siz kazanmak istediğiniz bir bölüm için girdiğiniz sınavları düşünürken bir başkası şirketinin geleceği için atacağı adımları düşünür.
Dilimize Concorde yanılgısı olarak geçen Concorde Fallacy ‘Bir projeye, ürüne vb. harcadığınız parayı veya emeği boşa harcamamak için para harcamaya devam etmeniz gerektiği ve bunun da kötü kararlara yol açabileceği fikri’ olarak tanımlanmaktadır. Bazı kaynaklarda ‘sunk costs’ yani ‘batık maliyet yanılgısı’ olarak da tanımlanmaktadır. Concorde yanılgısı tanımlandığı ilk yıllarda ekonomik meselelerde kullanılsa da zaman içerisinde başkalarıyla olan ilişkilerimizde, sevmediğimiz bir dizi ya da filmi izlemeye devam etmede, akıcı gitmeyen bir kitabı okumaya devam etmede, üniversitede sevmediğiniz bir bölümü okurken kaydınızı sildirememe ya da kendinizi kötü hissettiğimiz ya da havanın kötü olduğu bir günde sırf ücret ödediğiniz için konsere gitmenizde de görülen bir davranış biçimidir. Bunu bir örnekle anlatmak gerekirse; okulda uzun bir süredir arkadaşlık ettiğiniz bir insanı düşünün. Fakat zaman içerisinde bu arkadaşınız ile olan ilişkinizde artık ortak noktalarınız ve düşünce yapınızın ortak olmadığını fark ettiniz. Size karşı davranışları ve sözleri kalbinizi kırmaya başladı. Ama bir türlü onunla olan ilişkinizi bitiremiyorsunuz. Çünkü birçok hatıra biriktirdiniz ve güzel anlar yaşadınız. Kısaca ilişkinize emek verdiniz. Bu yüzden şu anki toksik ilişkinizi bitiremiyor emeklerinizi çöpe atmak istemiyorsunuz. İşte Concorde yanılgısı tam olarak da bu davranıştır, yanlış olduğunu bildiğiniz halde bir türlü vazgeçememe davranışı. Bunu bir arkadaşlık ilişkisini örnek vererek anlattım ama bu davranışa zarar ettiğini bildiği halde büyük yatırımlar yaptığı halde başarısız olacağı belli olan fakat hala devam edilen şirket girişimleri de örnek verilebilir. Concorde yanılgısında kişiler, sadece kaybedecekleri paraya ya da emeklere odaklanırlar ama aslında emek vermeye devam ettikçe zamandan da kaybederler. Bunun yerine işlerin kötü gittiğini anladığı an emek vermeyi bıraksalardı, zamandan tasarruf edebileceklerdi. Tıpkı zararın neresinden dönülse kârdır atasözünün anlatmak istediği gibi.
Concorde yanılgısı tarihini araştırırsak, 1970 yılında İngiltere ve Fransa hükümetleri tarafından ortak yapılan bir uçak üretim girişimine dayandığını görebiliriz. O yıllarda hem Fransa hem de İngiltere hükümetleri oldukça yüksek miktarda yatırımlar yaparak sesten bile hızlı Concorde süpersonik bir uçak üretimi yapmaya başlamışlardır. Fakat hükümetler uçağın düşündükleri kadar kâr getirmeyeceğini anladıkları halde itibarlarını koruma düşüncesiyle projeye devam etmişler ve zarar etmeye başlamışlardır. İşte Concorde yanılgısı adını aslında bir uçak girişiminden almaktadır.
Concorde yanılgısı ilk kez 1996 yılında davranışsal ekoloji profesörü Alex Kacelnik tarafından İngiliz Psikoloji Derneği’nin düşünme konu başlığı adı altında yaptığı bir konferansta açıklanmıştır.
Concorde davranışının psikolojide sebebi aslında gayet açıklayıcıdır. İnsanlar bir yatırım yaptıklarında ya da bir sınava hazırlandıklarında hedeflerine ulaşabilmek için ümitlenirler. Fakat durum istedikleri gibi gitmezse kaybeden kişi olma korkusu tüm benliklerini sarar. Bu nedenle yaptıkları yatırımı ya da emekleri kesmezler ve işlerin bir şekilde yola gireceğini düşünürler. Artık olay çok para kaybetmek ya da kazanmak değil hem insanların hem de kendilerinin gözünde ‘kaybeden’ olmama düşüncesidir. Yani kaybeden olmamak için daha çok kaybetmeye devam etmek. Ayrıca kişiler o an yaptıklarının hata olduğunu ve vazgeçmeleri gerektiğini kabul ederlerse, yaptıkları yatırım ya da emekler için pişman olmaya başlar ve kendilerini suçlu hissederler. Bu nedenle anlık olarak bu duygulardan kaçmak için durumun yanlış olduğunu da kabul etmezler.
Ayrıca psikoloji bilimine göre insanlar Concorde yanılgısı şeklinde davranmaya yatkın canlılardır. Bu nedenle çok fazla sayıda insanın yaşadığı ve hayatını derinden etkileyen bir davranış biçimidir. Concorde yanılgısı genellikle; erkeklerde maddi durumlarda görülürken kadınlarda ise insan ilişkilerinde tespit edilmektedir.
Buraya kadar okuduklarınızdan da anlayabileceğiniz üzere Concorde yanılgısı geçmişteki düşünce ve duygulara bağlı kalmak ile ilgilidir. Bu nedenle yanılgıdan kurtulmak, şu ana ve geleceğe odaklanmayı gerektirir. Kişi yaşadığı bir durumun kendisini, şimdi ve gelecekte nasıl etkileyeceğini düşünmelidir. Hissedeceği pişmanlık yerine, bu durumu nasıl çözüme kavuşturabilirim gibi sorulara odaklanmalıdır. Düşüncelerini, duygusal değil mantıksal olarak ele almaya yönlendirmeli ve o yönde kararlar almalıdır. Böylece olaya duygusal değil daha rasyonel yaklaşabilir ve kendisi için daha doğru kararlar verebilir.
