Hayatınızın üçte birini kapalı, karanlık bir odada tek başınıza geçirdiğinizi düşünün. Hayali bile ürkütücü değil mi? Peki ya hayal değilse? Uyku, işte malum karanlık ve bilinmez oda. Peki, bu denli vaktimizi alan uyku sırasında neler oluyor ve süresi bizi ne kadar etkiliyor?
Uyku fiziksel olarak dinlendiğimiz fakat beynimizin hiç durmadan çalışmaya devam ettiği, bilincin kapanmayıp yalnızca farklı duruma geçtiği bir gereksinimimizdir. Uyku sırasında beynimiz gün içinde olduğundan daha meşgul olabilir. Öğrenme öncesi olan bilginin kodlanması veya öğrenme gerçekleştikten sonra yeni bilgilerin kalıcılığının sağlanması büyük oranda uyku sırasında gerçekleşir. Bu demek oluyor ki gün içinde öğrenmeye çalıştığımız bilgiler biz uyurken doğru klasöre yerleştiriliyor ve kalıcılığı sağlanıyor.
Vücudumuzda kullanılan enerjinin yaklaşık olarak %20’sini kullanan beynimizin, elbette kimyasal atıkları oluyor. Beynimizin içinde beyin omurilik sıvısı (BOS) adını verdiğimiz beynimizi hem fiziksel olarak hem de bağışıklık yoluyla koruyan sıvı dolaşır. Bu sıvı, beyin içindeki damarların dış yüzeyinden hareket ederek hücrelerin arasına girer ve atıkları toplar. Toplanan bu atıklar farklı ağlar sayesinde dolaşıma katılır. Fareler üzerinde yapılan çalışmalar uyku sırasında beyindeki hücreler arası alanın arttığını ve omurilik sıvısının akışının hızlandığını gösteriyor. Bu da demek oluyor ki uyku sırasında beynimizde yoğun bir temizlik yapılıyor.
Bunların yanında, uyku epidemiyolojisi üzerine çalışmalar yapan James Gangwisch ve ekibi, 6 saatten daha az uyuyan insanların, 7- 8 saat uyuyan insanlara oranla daha kolay ve çok kilo alabildiğini tespit ettiler. Bu durumun hormonlarla ilişkili olduğu uyku süreleri farklı olan insanların kan tahlili sonuçları ile ortaya çıktı. Az uyuyan insanlarda iştahı arttıran grelin hormonu seviyesi yüksek çıkarken, tokluk hissi veren leptin hormonunun seviyesi düşük çıkmıştır. Bu durum az uyuyan insanlarda karbonhidrat tüketiminin artmasına sebep olurken, obeziteyi de tetikleyebilir.
Uykunun pasif bir süreç olmadığının bir göstergesi de bağışıklık sistemi üzerindeki etkisidir. Bilindiği üzere bağışıklık sistemimiz bizi koruyan bir duvar gibidir. Yapılan çalışmalar az uyuyan veya uyku problemi yaşayan insanların bağışıklık sisteminin zayıfladığını göstermektedir. Bu insanların, düzenli bir uyku düzenine sahip insanlara göre daha kolay nezle olabildikleri ve daha zor atlattıkları görülmüştür. Yapılan çalışmalar gösteriyor ki uykudan feragat etmek, baş ağrısı ve stres gibi fark ettiğimiz rahatsızlıklardan daha fazlasına sebep olabiliyor. Uykunun gizemli süreci üzerine araştırmalar devam ediyor.
1) Yazihan, N. T., & Yetkin, S. (2018). Uyku ve Acik Bellek Arasindaki Iliski/The Relationship Between Sleep and Declarative Memory. Journal of Turkish Sleep Medicine, 5(2), 54+.
2) Atik, D. Ö., Zeydan, Z. E., & Çoşar, A. A. (2012). Uyku Sorunları Hipertansiyona Neden Olur mu?. Türk Kardiyoloji Derneği Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi, 1(3), 2-8.
3) Tural Ü. Uyku ve Bozuklukları. www.tip.kocaeli.edu.tr.
4) Fultz, N. E., Bonmassar, G., Setsompop, K., Stickgold, R. A., Rosen, B. R., Polimeni, J. R., & Lewis, L. D. (2019). Coupled electrophysiological, hemodynamic, and cerebrospinal fluid oscillations in human sleep. Science, 366(6465), 628-631.
5) Xie, L., Kang, H., Xu, Q., Chen, M. J., Liao, Y., Thiyagarajan, M., ... & Nedergaard, M. (2013). Sleep drives metabolite clearance from the adult brain. science, 342(6156), 373-377.
6) Underwood, E. (2013). Sleep: The Brain's Housekeeper?.
7) Gangwisch, J. E., Malaspina, D., Boden-Albala, B., & Heymsfield, S. B. (2005). Inadequate sleep as a risk factor for obesity: analyses of the NHANES I. Sleep, 28(10), 1289-1296.
8) Pelin, Z. Uyku ve bağışıklık sistemi.
