Önemli bir konu hakkında sunum yapacağınız günün sabahında güzel bir kahvaltı yaptıktan sonra giyinip notlarınıza göz attınız. Aslında çok iyi hazırlanmış olmanıza rağmen gerek topluluk önünde konuşmaktan ötürü gerekse bir şeyleri unutacağınız korkusu sizi fazlasıyla gerdi. Aniden karnınıza kramp girdi ve bağırsaklarınızda bir hareketlilik hissetmeye başladınız. Peki bunun nedeni sizce ne olabilir?
Günlük hayatımızda bu tarz duyguları yaşadığımız zamanlar olabiliyor. Stresli, mutlu, gergin, heyecanlı, kızgın ya da üzgün olduğumuzda sadece duygusal olarak değil fiziksel olarak da hissettiğimiz tepkiler oluşabiliyor vücudumuzda. Hatta bazı insanlar üzgünken karın ağrısı hissettiklerini söylerler veya bazıları aşık olduğunda karnında kelebekler uçuşuyor gibi hissedebilir. Bunun sebebi ise çok basit; beynimizle bağırsaklarımız arasındaki ilişki. Peki beynimiz neden bağırsaklarımızla ilişkili hareket eder?
Beyin ve Bağırsak İlişkisi
Bağırsaklar mikrobiyatanın (mikrobiyom veya mikroflora) en çok barındığı bölgedir. Mikrobiyata vücudumuzdaki mikroorganizmaları (mantar, bakteri, tek hücreliler vs) temsil eder ve bizim için büyük bir öneme sahiptir. Bağırsakların bu mikrobiyataya ev sahipliği yapması ise mikrobiyotanın, bağışıklık, metabolik ve sinir sistemlerinin gelişimini ve işlevini düzenlemek için insan vücudu ile işbirliği yapmasına olanak tanır. Bu durumda mikrobiyota, bağırsaktaki hastalık süreçlerini ve beyin de dahil olmak üzere bağırsak dışı organları etkileyebilir. Peki mikrobiyota ile beyin arasındaki iletişim nasıl gerçekleşiyor?
Bağırsak, bağırsak-beyin ekseni boyunca çift yönlü iletişim yolu aracılığıyla merkezi sinir sistemi ile yakından bağlantılıdır. Dolayısıyla bağırsak ortamı ve beyin arasındaki bu ilişki kişinin ruh halini ve tavırlarını etkileyebiliyor. Beyin-bağırsak iletişimini sağlamak için vücudumuzda 2 temel yol vardır; vücudun temel fonksiyonlarını yöneten otonom sinir sistemi ve beyinden vücudun içerisine yayılmış vagus siniri. Vagus siniri omurilikten başlayıp gırtlak, yemek borusu, boğaz, bronşlar, kalp, mide, pankreas, karaciğere kadar devam eden oldukça uzun bir ağa sahip sinirdir. Bu sayede vagus siniri, bağırsağın mukoza ve kas katmanlarını sinir sistemine bağlar, uyaranları algılar ve bu sinyalleri beyne iletir. Böylece vagus siniri, merkezi sinir sisteminden iç organlara bilgi aktarır ve metabolizma ve bağışıklıkta kritik bir rol oynar. Bu işlevler, vagus sinirinin çift yönlü iletişimin önemli bir aracı olduğunu gösterir. Öte yandan bağırsak-beyin ilişkisine aracılık eden çift yönlü bu temel iki yolun içerisinde de direkt veya dolaylı yoldan ilişkili olan birçok farklı alt yolaklar (yollar) da bulunuyor. Örneğin, bağırsak epiteli çeşitli hormonları salgılayan özelleşmiş nöroendokrin (hormon sistemi ve sinir sistemi arasındaki ilişkiyi sağlayan hücreler) hücrelerden oluşur. Bu hormon ve nöroaktif bileşikler, bağırsak fizyolojisini etkilerler ve doğrudan beynimize sinyal gönderen bağışıklık sistemimiz ve metabolizmamız ile etkileşime girmek için kan dolaşımında bulunurlar. Bu kadar içiçe etkileşimde olan beyin ve bağırsak ilişkisi nörolojik hastalıkları inceleyen bilim insanlarının da dikkatini çekmiş ve bu alanda birçok çalışma yapılmasına katkı sağlamıştır. Bu araştırmalara göre psikolojik rahatsızlıklar (anksiyete, depresyon, stres bozukluğu vs) veya nörolojik sebeplere dayanan hastalıklar (otizm, migren, Alzheimer vs) sıklıkla gastrointestinal (ağızdan anüse kadar olan sindirim sisteminin tüm organlarını içeren yol) bozukluklarla birlikte ortaya çıkıyor. Hatta bu rahatsızlıkların riskinin özellikle travma, istismar ve kronik stres öyküsü olan kişilerde daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Kısacası psikoloji, ağrıya ve diğer bağırsak semptomlarına neden olmak için fiziksel faktörlerle birleşir. Böylece psikososyal faktörler, semptomların yanı sıra bağırsağın gerçek fizyolojisini etkiler. Başka bir deyişle, stres, depresyon veya diğer psikolojik faktörler gastrointestinal sistemin hareketini ve kasılmalarını etkileyebilir.
Beyin-bağırsak ilişkisinin ne kadar önemli olduğu yapılan yüzlerce araştırma sonrasında kanıtlanmıştır. Bundan dolayı bu gözlemlere dayanarak, en azından gastrointestinal rahatsızlıkları olan bazı hastaların stresi azaltmak, anksiyete ya da depresyonu tedavi etmek için terapiyle düzelebileceğini düşünebiliriz. Ayrıca, birden fazla çalışma, psikolojik temelli yaklaşımların, yalnızca geleneksel tıbbi tedaviye kıyasla sindirim semptomlarında daha fazla iyileşmeye yol açtığını da kanıtlamış bulunmaktadır.
