Pellegra hastalığı vücutta B3 vitamini ya da triptofan eksikliği nedeniyle oluşan hastalıktır. Pellegranın kelime anlamı Latince’de, pelle ‘deri’ ve agra ‘pürüz, katı’ kelimelerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Ayrıca İtalyanca’da kaba, çiğ et anlamına gelmektedir.
Vitaminler; metabolizmamızın fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için gerekli olan fakat vücutta endojen olarak sentezlenemeyen ve bu nedenle dışarıdan gıdalarla alınması gereken mikro organik bileşiklerdir. Toplamda 13 vitamin vardır. Bunlardan A, D, E ve K yağda çözünür ve vücutta depolanır, B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitaminleri ise suda çözünür ve vücutta depolanmaz.
B3 vitamini literatürde; nikotinamid, niasinamid, nikotinik asit, niasin ve vitamin PP olarak adlandırılmaktadır. B3 vitamini, suda çözünebilen ve vücutta depolanamayan bir vitamindir. İnce bağırsaktan kana emilimi gerçekleşir. Hastalıkların tedavisinde ilaç olarak kullanılabilir. Vücudumuzda; bağırsaklarda yaşayan iyi bakteriler tarafından ve triptofanın niasine dönüşümü ile sentezlenmektedir. Günlük B3 vitamini ihtiyacı erkekler için 16,5 mg iken kadınlar için 13,2 mg’dır. Bu miktar kişiden kişiye değişiklik göstermekle beraber hamilelerde 18 mg’a ve emziren kişilerde 17 mg’a yükselmektedir. Fazla miktarda B3 vitamini alımında ise vücuttan dışarı atılır. Yetersiz geldiği durumlarda gıdalarla alınması elzemdir.
Kimyasal olarak farklı formları vardır. Nikotinik asit formu kanda kolesterol miktarının düşürülmesinde kullanılır ve kalp hastalıkları riskini azaltır. Niasinamid ve nikotinamid formları cilt kanserine yakalanma riskini azaltır. Niasin formu ise hücreler arası iletişimi sağlar.
B3 vitamini vücutta; gıdaların sindirilmesi sonucu enerjinin ortaya çıkarılmasında, vücudumuz için en önemli koenzimlerden NAD ve NADP oluşumunda, enzimlerin ve hormonların sağlıklı bir şekilde çalışmasında, DNA’nın yapısında bulunan bazların üretiminde ve onarımında, kalsiyum metabolizmasında, sinir sistemi ve sindirim sisteminin düzgün bir şekilde çalışmasında, yağ, protein ve karbonhidrat metabolizmasında, insülin sentezinde, protein sentezinde, bağışıklık sisteminde kofaktör görevinde, vücudun homeostazinin sağlanmasında ve vücudumuzda gerçekleşen redoks reaksiyonlarında kullanılmaktadır.
B3 vitamini (niasin), Avusturyalı kimyacı Hugo Weidel tarafından 1873 yılında nikotin ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda bulunmuştur. Sonrasında Norveçli biyokimyacı Conrad Elvehjem tarafından nikotin kelimesi ile karıştırılmaması için Nikotinik Asit+Vitamin kelimelerindeki harflerden türetilerek ‘Niasin’ kelimesi oluşturulmuştur.
Tarihte B3 vitamini ile ilgili en eski metinlerde PP vitamini olarak adlandırıldığı görülmüştür. PP açılımı ingilizce’de "pellagra preventing" (pellegra önleyici) olarak geçmektedir.
Pellegra hastalığı 4D olarak bilinen ishal (diarrhea), cilt inflamasyonu (dermatit), hafıza bozukluğu (demans) ve ölüm (death) sorunları ile bilinmektedir.
Pellegra hastalığında cilt güneşe maruz kaldığında kırmızı ve koyu renklerde lekeler oluşur, dilde kırmızı lekeler ve parlak bir yüzey oluşur. Sinir sisteminde; hafıza kaybı, depresyon, baş ağrısı, dikkat bozukluğu ve yorgunluk gibi semptomlar ortaya çıkmaktadır.
Pellegra tedavi edilmediğinde çoklu organ yetmezliği nedeniyle ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Kadınlarda erkeklere kıyasla daha fazla görülmektedir. Bu durumun nedeni araştırıldığında kadınlarda östrojen hormonu seviyesi ile ilgili olabileceği düşünülmektedir. Niasin eksikliği tanısının konulması için; kandaki NAD ve NADP miktarı ölçülebilir, ürede niasin miktarı tespit edilebilir.
Pellegra, gelişmemiş ülkelerde yüksek miktarda mısır ve mısırla yapılan gıdaların tüketimi nedeniyle oluşmuştur. Mısır niasin molekülünü glikozid formundaki şekere bağlı olarak bulundurmaktadır. Bu durum, mısırın niasin içerdiği halde biyoyararlanımını sağlayamamasına neden olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde pellegra hastalığı geçmişte yaygın olarak görülmüştür. Bunun nedeni, batı diyeti olarak bilinen fazla miktarda fast food tüketimidir. Bu durum unlu mamullerin niasin takviyesi eklenerek zenginleştirilmesi ile ortadan kalkmıştır.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan araştırmalarda pellegranın en fazla ilkbahar ve yaz mevsimlerinde görüldüğü belirtilmiştir. Bunun nedeni, yüksek güneş ışığına maruz kalma olarak açıklanmaktadır.
B3 vitamini içeren gıdalar oldukça fazla miktardadır. En fazla hayvansal gıdalardan; karaciğer, kırmızı et, deniz ürünleri (karides ve balık), tavuk, yumurta ve süt gibi gıdalarda bulunurken; buğday, fasulye, pirinç, yeşil yapraklı sebzeler, havuç, şalgam, kereviz, badem, ay çekirdeği ve avokado gibi bitkisel kaynaklarda da bulunmaktadır.
B3 vitaminini hayvansal kaynaklardan tüketmek daha iyi biyoyararlanım gösterirken bitkisel kaynaklar B3 vitamini formunu niasinojen olarak bulundurduğu için düşük biyoyararlanıma sahiptir.
B3 vitamini içeren gıdalar tüketilirken asitli gıdalarla tüketiminden kaçınılmalıdır, ayrıca pişirme esnasında uzun sürelerde yüksek ısı kullanımı B3 vitamini kaybına neden olmaktadır. Çünkü B3 vitamini yüksek sıcaklığa ve asitliğe karşı hassas bir moleküldür.
Niasin molekülü vücutta, triptofan olarak bilinen esansiyel bir aminoasit tarafından sentezlenmektedir. Niasin sentezleme yöntemlerinden birisi de triptofan molekülünden sentezleme olduğu için triptofan eksikliğinde pellegra hastalığı görülmektedir. 1 mg niasin molekülünün oluşması için 60 mg triptofan aminoasidi kullanılmaktadır.
Sadece bir grup gıdaya ağırlık vererek beslenmek yerine tüm gıda gruplarından yeterli miktarda tüketmek, oluşabilecek besin eksikliği kaynaklı hastalıklara yakalanma riskini de en aza indirmektedir.
