Ateşimiz yükselince neden üzerimize kat kat yorganlar örtmek, kalın kazaklar giymek, sıcak su torbalarına sarılmak isteriz? Hepimizin ateşler içinde tir tir titrediği anlar olmuştur. Peki ateşimiz olduğu anlarda, normale kıyasla bile daha sıcakken neden üşüyoruz? Aklımızı kurcalayan bu sorunun cevabını gelin beraber öğrenelim.
Basitçe tanımlayacak olursak “pireksi” olarak da bilinen ateş, vücut ısısının olması gereken aralığın üzerine çıkmasıdır. Vücutta; koltuk altı, ağız ve kulak gibi bölgelerde sıcaklığın artmasıyla ateşin yükseldiğini anlarız. Ateşi genellikle enfeksiyonla ilişkilendirsek de bazı otoimmün hastalıklar, kanser ve kan pıhtıları da ateşe sebep olabilir.
Beynimizde vücut sıcaklığımızı ayarlayan, adeta termostat şeklinde hizmet eden bir bölge vardır: Hipotalamus. Hipotalamus, vücudun olması gerekenden sıcak olduğunu algıladığında ter bezlerine vücudu terletmesi ve serinletmesi için sinyaller gönderir. Hipotalamus, vücudun çok soğuk olduğunu algıladığında ise tam tersine, titreyip sıcaklığını artırmak için kaslara talimat gönderir. Hipotalamusu tetikleyip ateşin artmasını sağlayan asıl moleküller pirojenlerdir. Pirojenler dolaşım sistemine karışıp enfeksiyona sebep olduğu zaman hipotalamusla etkileşime girip vücut sıcaklığının hipotalamus tarafından artırılmasına sebep olur. Olması gereken değerden yüksek vücut sıcaklığı da beyaz kan hücresinin üretimini hızlandırarak ve bakterilerin üremesini yavaşlatarak enfeksiyonla mücadeleye katkı sağlar. Beyin, termostatını enfeksiyonla savaşmak için daha yüksek bir ayar noktasına alır almaz, vücut da yüksek sıcaklık hedefini karşılamak için hormonlar aracılığıyla ekstra ısı üretmeye çalışır. Örneğin norepinefrin hormonu, ısı üretimini arttırır ve ısı kaybını azaltmak için damar daralmasına neden olur. Kasların kasılmasını sağlayarak titremeyi gerçekleştiren asetilkolin de depolanan kimyasal enerjiyi ısıya dönüştürür. Kısacası, vücudumuz ısı üretmeye çalışırken soğukluk hissi ile titreyebiliriz. Bunun yanı sıra vücut sıcaklığımız olması gereken derecenin üzerine çıktığı için dış çevre sıcaklığının bize olduğundan daha soğuk gelmesi de üşümemizin bir diğer nedenidir. Hipotalamusun ve bağışıklık sisteminin pirojenlerle olan savaşının ardından pirojenler, kan dolaşımından kaybolursa, hipotalamus vücuttaki aşırı ısıyı algılar ve vücuda terleyerek soğuma yapmasını söyler. Ateşimiz düştüğünde bolca terlememiz de bu sebeptendir.
Özetle, vücudumuza yabancı ve zararlı madde girdiği anda fark edilir ve ona karşı savaş başlar. Bu savaşı kazanmak için de her yolu kullanan hipotalamus, vücut sıcaklığımızı yükselterek maddeleri etkisiz hale getirirken bizi de tir tir titretir.
