Her yıl onlarca gökyüzü olayı meydana geliyor. Bazılarını Ay’ın yansıttığı ışıktan dolayı çıplak gözle göremesek de gözlemciler sayesinde her olaydan haberdar oluyoruz. 2023 yılında da birçok gökyüzü olayı bizi bekliyor. Bu yıl gökyüzünde neler göreceğiz gelin beraber öğrenelim.
Bir gezegen bazen bir yıldıza, Ay’a veya başka bir gezegene yaklaşır. Bu yaklaşma olayına kavuşum denir. NASA’nın tespitlerine göre, güzel bir görsel şölen oluşturan kavuşum, oldukça sık gerçekleşen bir durumdur.
Yılın ilk aylarında, en parlak iki gezegen olan Venüs ve Jüpiter gökyüzünde birleşmeye başlayacak ve 1 Mart'ta birbirlerine en yakın olabilecekleri noktaya gelecekler. National Geographic'ten Andrew Fazekas’a göre her iki gezegeni de çıplak gözle görmemiz mümkün olacak. Kavuşumu görebilmek için alacakaranlıkta batı-güneybatı yönüne bakmamız yeterli olacaktır. Bu iki gezegeni birbirine çok yakınmış gibi görünse de birbirlerinden milyonlarca mil uzakta olduklarını unutmamalıyız.
Meteor yağmurları, Dünya, Güneş etrafında dönerken kuyruklu yıldızlardan ve asteroitlerden geride kalan enkazdan geçtiği sırada meydana gelir. Bu sebeple her yıl yaklaşık aynı zamanlarda görülür. Lyrid meteorları, yaklaşık 415 yılda bir Güneşin yörüngesinde dönen Thatcher kuyruklu yıldızından geliyor. Daisy Dobrijevic , Lyrid meteor yağmurlarının MÖ 687'ye kadar uzanan bir geçmişi olduğundan, kaydedilen en eski meteor yağmurlarından olduğunu söylüyor.
Dobrijeviç, bu yılki meteor yağmurunun 22 Nisan gecesi zirveye ulaşacağını ve izlenebileceğini yazıyor. Lyrid’in zirve noktasına ulaştığı tarihte Ay, saat 22:30 itibariyle ufuk çizgisinin altında kalarak, gece gökyüzünde görünmeyecektir. Bu nedenle, meteor yağmurunu bahçenizde izlemek için engel bulunmayacaktır. Lyrid meteor yağmurunu izlemek için Türkiye saati ile 21:00’den itibaren tam olarak kuzey-doğu yönünde ufuk çizgisinde bakmalı ve orada meteor yağmuruna ismini veren Lyra takımyıldızını bulmalısınız. Lyrid, gece yarısının ardından tam olarak doğu yönüne ve daha yüksek irtifalara doğru kayacaktır. Sabah saatlerine doğru ise, yine yüksek irtifalara ve güney-doğu bölümünde meteor yağmurunu izleyebilirsiniz. Saatte genellikle 18 meteor gözlemlendiğini belirtilse de bu sayının 100’e kadar çıktığı meteor yağmurları da olmuştur.
Bu meteor yağmuru, uzun, parlak izler bırakan hızlı meteorlarıyla bilinir. NASA'ya göre Eta Aquarid meteorları, Dünya atmosferine saatte yaklaşık 148.000 mil hızla girebilir.
Bu meteorlar, yaklaşık 76 yılda bir Güneşin etrafındaki yörüngesini tamamlayan, adını İngiliz astronom Edmond Halley'den alan Halley kuyruklu yıldızından geliyor. Aynı zamanda, bu kuyruklu yıldız Ekim ayında meydana gelen Orionid meteor yağmurunu da üretiyor. En son 1986'da görülen Halley kuyruklu yıldızının 2061'de bir kez daha görünmesi bekleniyor.
Bu yılki Eta Aquarids, 5-6 Mayıs gecesi zirve yapacak. Fakat ne yazık ki 5 Mayıs 2023'te gece gökyüzünde dolunay olacak. NASA'nın Meteoroid Çevre Ofisi liderlerinden Bill Cooke’a göre bu tarihlerde normal hızlarının iki katı hızda göktaşlarının yağdığı önemli bir patlama meydana gelebilir. Gökyüzündeki dolunay birçok meteoru görmemizi engellese de Coke ‘a göre oldukça iyi bir gösteri bizi bekliyor. Bu meteorların en iyi Güney Yarımküre'de görüleceği bildirilmiştir. Bunun yanında, ekvatorun kuzeyinde, saatte yaklaşık 10-30 meteorun görülebileceği düşünülüyor. Bu görsel şölen için siz de meteorların zirve yapacağı tarihte, şafak öncesi saatlerde gökyüzünü izleyebilirsiniz.
Perseid meteor yağmuruyla, uzun kuyruklu parlak, sık meteorlar gökyüzünü saatte yaklaşık %50 ila %100 oranında aydınlatacaktır. Bu göktaşı yağmuru, Dünya, Swift-Tuttle kuyruklu yıldızının geride bıraktığı enkazdan geçerken meydana gelir. 2022 yılında tam ay ile aynı anda gerçekleşen bu olayda kayan yıldızlar net görülememişti. Ancak bu yıl, bu meteor yağmuru zirvesine 11 ve 12 Ağustos'taki yeni aydan iki gün önce ulaşacak. Royal Museums Greenwich’e göre karanlık bir yerde bu görsel şöleni çıplak gözle izleyebileceğiz.
31 Ağustos gecesi gökyüzüne bakarsak, dolunayın normalden biraz daha büyük ve parlak göründüğünü fark edebiliriz. Bunun nedeni, Ay'ın eliptik yörüngesinde Dünya'ya en yakın olduğu yere gelmesiyle süper ay haline gelmesidir. Bu yıl arka arkaya 3 Temmuz, 1 Ağustos, 31 Ağustos ve 29 Eylül tarihlerinde dört süper ay görünecek. Ağustos ayında iki dolunay görüleceği için ikincisi mavi ay olarak kabul edilir. Her 2,5 yılda bir meydana mavi ay, en son Ağustos 2021'de meydana gelmiştir.
Tipik olarak Perseidler veya Geminidler kadar güçlü olmayan Orionidler yine de izlenmeye değer meteorlardır. Eta Aquarids gibi, bu yağmur da Halley kuyruklu yıldızından geliyor. Bu yıl, Ay, meteor yağmurunun en yoğun olduğu gecede gece yarısında batacak ve 22 Ekim’de sabahın erken saatlerinde yukarı bakınca saatte yaklaşık 10-20 göktaşı görülebilecektir.
Ay, Dünya ile Güneş arasından geçtiğinde Güneş tutulması meydana gelir. Ancak, bu yıl Ay Güneşi tamamen kapatmayacağı için, belirli yerlerden göz kamaştırıcı bir ışıltılı daire veya bir "ateş çemberi" şeklinde görülebilecek. Bu halkalı Güneş tutulması, ekim ortasında, ABD'nin güneybatısından görülebilecek. Dobrijevic ve Joe Rao'ya gören12 dakika 30 saniyeye kadar sürebilen halkalı Güneş tutulması, bu yıl ABD'de maksimum 5 dakika sürecek.
NASA'ya göre, ABD'de halka şeklindeki tutulma Pasifik Yaz Saati ile sabah 9:13'te Oregon'da başlayacak ve birkaç eyaleti geçerek Teksas'ta Merkezi Yaz Saati ile 12:03'te sona erecek. Tutulma sadece bu dar alanda görülebilecek.
Tam bir Ay tutulması, Dünya'nın gölgesi, Ay’ın tüm yüzeyini örttüğünde meydana gelirken, kısmi bir tutulma ise Ay, Dünya'nın karanlık gölgesi veya tam gölgesinden kısmen geçtiğinde gerçekleşir. Penumbral Ay tutulması adı verilen, diğerlerinden daha ince üçüncü bir tutulma türü daha vardır. Bu tutulma, Dünya'nın penumbra adı verilen daha sönük dış gölgesi Ay’a düştüğünde meydana gelir.
Penumbral tutulma yalnızca ABD'nin Doğu Kıyısında görülebilecek. Doğu Yaz Saati ile 15:35'te başlayıp 16:52'de sona erecek olan kısmi tutulma boyunca Ay, ufkun altında olacak. Güneş tutulmasının aksine, Ay tutulmasını izlemek için herhangi bir ekipmana ihtiyaç yoktur.
Geminidler, yılın son meteor yağmurlarından biridir. Hızlı göktaşlarıyla tanınan bu yağmurda göktaşları NASA'ya göre, hızlanan bir mermiden 40 kat daha hızlıdır.
Diğer pek çok sağanaktan farklı olarak Geminidler, buzlu bir kuyruklu yıldızdan ziyade Phaethon adlı asteroit adı verilen kayalık bir göksel nesneden gelir. Bilim insanları, bir asteroitin meteor yağmuruna nasıl sebep olduğunu halen çözebilmiş değil. Ancak bazı araştırmacılar, bu asteroitin aslında ölü bir kuyruklu yıldız ya da buzlu kabuğunu kaybetmiş bir kuyruklu yıldız olabileceğini söylüyor.
Phaethon'un çapı yalnızca yaklaşık üç mildir ve geride bıraktığı moloz miktarı düşünüldüğünde bu şaşırtıcıdır. Bu asteroit, Güneşe diğer tüm asteroidlerden daha yakındır, bu yüzden Güneş tanrısı Helios'un oğlunun adını almıştır. Güneşe yakın olduğundan, bir kuyruklu yıldız gibi görünür.
Meteor yağmurunun zirvesinin 13 ve 14 Aralık gecelerinde olacağı tahmin ediliyor ve saatte 120 meteor görebileceği düşünülüyor. EarthSky'den Byrd ve Kelly Kizer Whitt'e göre, akşamın erken saatlerinde zirvede genç bir hilal batacak ve gözlemciler için karanlık bir gökyüzü oluşacak. Geminidler’i, saat 02:00 civarında gökyüzünün her yerinde görülebilmesi bekleniyor.
