NASA bu yıl, Çift Asteroit Yeniden Yönlendirme Testi (DART) göreviyle, dev bir uzay taşını Dünya ile çarpışma rotasından saptırmayı başardı. Aslında Dünya'yı tehdit etmeyen Dimorphos Asteroiti, çarpa kuvvetinin yörüngesinin değiştirilip değiştirilemeyeceğini görmek için 1.100 kiloluk DART uzay aracı ile çarpıştırıldı. NASA Yöneticisi Bill Nelson: "Bu görev, NASA'nın evrenin bize fırlattığı her şeye hazır olmaya çalıştığını gösteriyor." şeklinde bir yorumda bulundu. Ayrıca, bir süre çok konuşulan “Don’t Look Up” filmini anımsatan asteroit saptırma görevi, tüm dünyada ilgiyle izlendi.
10 milyar dolar değerindeki James Webb Teleskobu önce, “Evrenin Şimdiye Kadarki En Derin Kızılötesi" görüntüsünü sundu. Daha sonra, yıldız oluşum alanlarının derinliklerini ve bebek yıldızların doğum bölgelerinin ihtişamını görüntüledi. Popular Science Dergisi 2022 yılında, NASA'nın James Webb Uzay Teleskobu’nu uzay teknolojisinde “Yılın İnovasyonu” olarak seçti. Bu teleskop sayesinde; on üç milyar yıldan beri yuvalarında olan antik galaksileri, dış gezegenleri ve yıldızların nasıl oluştuğunu anlayabileceğiz. Dünya'nın alçak yörüngesinden gökyüzünü tarayan Hubble Uzay Teleskobu’nun aksine, Webb Teleskobu yüzbinlerce mil daha uzakta, güneş ışığının Dünya'da kalıcı olarak engellendiği bir alanda konumlanıyor. Böylece güneş ışığının görüntü kalitesini etkilemesi engellenmiş oluyor. Çok katmanlı kızılötesi görüşü sayesinde evrenin derinliklerini gözlemlememizi sağlıyor.
Kanada'nın Yukon bölgesindeki Klondike altın yataklarında çalışan bir madenci olan Travis Mudry tarafından, ilk kez bütün olarak iyi korunmuş 30.000 Yıllık Yavru Yünlü Mamut bulundu. Yaklaşık bir aylık ve dişi olduğu anlaşılan bu mamutun bulunduğu yerin jeolojisi incelendiğinde, muhtemelen ağaçsız bir otlakta otladığını ve annesinin yanından ayrılıp çamura saplandığı düşünülüyor. Kısa bacaklı, koyu renkli, parlak, kürklü ve kuyruklu bütün bir hayvanın, buzul çağı yünlü mamutunun mumyalanmış örneği olduğu öne sürüldü ve ona “Nun cho ga” ismi verildi. Bu buluntunun yaşı, yalnızca organik materyaller için kullanışlı olan karbon–14 tekniği kullanılarak hesaplanmıştır. Bu tekniğe göre, her 5730 yılda, bir karbon-14 örneğindeki izotop miktarı yarıya düşer. Yarılanma süresini ve atmosferdeki karbon-12/karbon-14 sabit oranını bilen bilim insanları, radyokarbon miktarını ölçtükten sonra buluntuların yaşları hakkında kolaylıkla tahminde bulunabilmektedirler.
Laboratuvarda büyütülen insan beyin hücreleri, genç farelerin beyinlerine nakledildi. 2015 yılında yapılan bir çalışmada deri hücreleri beyin hücrelerine dönüştürülebilmişti; ancak dönüşen hücrelerin, insan beynine göre çok daha yavaş geliştiği görülmüştü. Bu çalışma esas alınarak, insan beyin hücreleri genç farelerin beynine nakledildi.
Çalışma sayesinde beyin hücrelerinin, bağlantı kuruş yolları ve diğer hücrelerle etkileşimleri canlı bir organizmada incelenebilecektir. Şizofreni, otizm spektrum bozukluğu, bipolar bozukluk gibi psikiyatrik hastalıkların nasıl oluştuğu ve hastalara uygulanabilecek tedavilerin sonuçları bulunabilecektir. Ayrıca, bu farelerin diğer farelere göre daha fazla bilişsel kapasiteye sahip olma olasılığı merak edilen tartışmalı konular arasında yer alıyor.
Avustralyalı biyoteknoloji şirketi Cortical Labs'ta bilim insanlarından oluşan bir ekip, kök hücrelerinden ve fare embriyolarından insan beyin hücrelerini büyüterek 800.000 hücreden oluşan bir mini beyin üretti. Araştırmacılar, bu beyin hücresine Pong adında bir video oyunu oynamayı öğretti ve araştırmanın sonuçları 'Neuron' dergisinde yayınlandı. Araştırmacılar bu mini beyni, elektrotlar aracılığıyla Pong oyununa bağladı. Video oyununu 5 dakika "izledikten" sonra, mini beyinde hücrelerin elektriksel aktivite ürettiği gözlemlendi. Oyunda nöronlar, sık sık topu kaçırdı ancak bulunan elektriksel aktivite üretimine göre bunun şans eseri kaçırmalar olmadığı düşünülüyor. Top kaçırmaların sebebi üzerine çalışmalar sürüyor. Sonuçlara göre, Brett Kagan, ekibinin laboratuvarda ilk "duyarlı" beyni oluşturduklarını belirtti.
6. İlk Kez Bir Karadeliğin Fotoğrafı Çekildi
12 Mayıs 2022'de Harvard-Smithsonian Astrofizik Merkezi'ndeki uluslararası gökbilimciler ve bilim insanları, Samanyolu'nun merkezinde yer alan süper kütleli bir kara deliğin ilk görüntüsünü ortaya çıkardı. Bu görüntü, galaksideki kara deliğinin doğrudan ilk görsel kanıtıdır fakat kara deliğin kendisini göstermemektedir. Adından da anlaşılacağı gibi, kara delikler siyahtır ve uzayın zemininde görünmezler. Bu yüzden, bilim insanları kara deliğin "gölgesini", yani sınırının etrafında oluşan parlak halkayı görüntüleyebildiler. Görüntüyü yakalamak için radyo sinyalleri ve birbirine bağlanan sekiz güçlü yer tabanlı teleskoptan oluşan bir ağ olan Event Horizon Telescope (EHT) teknolojisi kullanıldı.
7. İnsan Kanında İlk Defa Mikroplastik Bulundu
2022 yılında insan kanında ilk defa mikroplastiğe rastlandı. Araştırmacılar, tamamı sağlıklı yetişkin 22 bağışçıdan alınan kan örneklerini analiz etti ve deneklerin 17'sinin kanında plastik parçacıklar bulundu. Kan örneklerinin yarısında su şişelerinde yaygın olarak kullanılan PET plastik, üçte birinde gıda ve diğer ürünlerin paketlenmesinde kullanılan polistiren, dörtte birinde ise plastik poşet yapımında kullanılan polietilene rastlandı.
Hollanda'daki Vrije Üniversitesi'nden ekotoksikolog Prof. Dick Vethaak, çalışmalarının insan kanında polimer parçacıklarının bulunduğuna dair ilk gösterge olduğunu belirterek: "Bu parçacıklar vücudumuzda dolaşıyor. Ayrıca bebeklerin ve küçük çocukların bu tür kimyasallara karşı daha savunmasız olduklarını biliyoruz. Bu beni çok endişelendiriyor." ifadelerini kullandı. Araştırma sonuçları, mikroplastiklerin vücutta hareket edebildiğini ve organlara yerleşebileceğini gösterdi.
Peki nedir bu mikroplastikler? Mikroplastik terimi ilk olarak 1968 yılında ABD Hava Kuvvetleri Malzeme Laboratuvarı tarafından yayınlanan bir raporda kullanılmıştır. Söz konusu raporda mikroplastik, yüksek gerilimlere maruz bırakılan plastik materyallerdeki deformasyon sonucu oluşan parçacıkları tanımlamak amacıyla kullanılmıştır. 5 mm’den küçük boyuttaki plastikler mikroplastik olarak kabul edilmektedir.
8. İnsan Genom Projesi tamamlandı
Nisan 2003’te, insan genom dizisinin %92’lik kısmının 400’den daha az boşlukla tamamlandığı duyurulmuştu. 31 Mart 2022’de ise Telomerden Telomere (T2T) konsorsiyumu, kalan boşlukların doldurularak eksiksiz ilk insan genom dizisinin üretildiğini duyurdu.
İnsan genomu DNA dizilerinden oluşmaktadır. DNA; A,T,G,C baz çiftlerini içerir ve yan yana gelen anlamlı baz çiftleriyle protein üretimini sağlar. Bu yüzden baz çiftlerinin sırası ve yeri önemlidir. İnsan genomunda bulunan tüm genlerin ve baz çiftlerinin tanımlanması amaçlanan projede, birçok gönüllünün verdiği kan örnekleriyle çalışıldı. Böylelikle genlerin işlevsel, fiziksel özellikleri hakkında bilgi edinildi. 3 milyon dolar maliyetinde “The Human Genome Project” (İnsan Genom Projesi), 1990-2003 yılları arasında Çin, Almanya, Fransa, ABD gibi ülkelerden binlerce farklı araştırmacıdan oluşan “Uluslararası İnsan Genomu Dizileme Konsorsiyumu” tarafından yürütüldü. 2022’de ise genom dizilerinin tamamının tanımlanması yapıldı. Projenin tamamlanması ile birlikte insanla beraber birçok canlının genom dizisi tamamen tanımlanmış oldu. Proje verilerine göre, genetik hastalıkların önüne geçilmesi ve sebebi tam olarak bulunamamış hastalıkların tanısının konulması bekleniyor.
9.İlk Kez Grönland’da Yağmur Yağdı
2022, rekor kıran buzul erimenin ilk belirtileriyle Avrupa Alpleri'ndeki buzullar üzerinde olağanüstü değişikliklere sebep oldu. Grönland buz tabakası, art arda 26. kez kütle kaybetti ve maalesef ki 2022 Eylül ayında ilk kez Grönland’da kar yerine yağmur yağdı.
CO2 miktarı arttıkça gezegenimiz ısınmaya devam ediyor ve bu da artan sel baskınları, aşırı sıcaklık, kuraklık ve kötüleşen orman yangınları gibi etkilere yol açıyor. Gezegenin hızlı oranda ısınması, dünyanın doğal iklim döngüsünü değiştiriyor. 2022 yılında sanayileşmeyle atmosfere salınan 1,5 trilyon ton CO2, en az 10.000 yıldır görülmeyen ani ısı artışına sebep oldu. Küresel ısınmayı arttıran bu durum, 2022 yılında Avrupa'da, bu yaz 20.000'den fazla insanın aşırı artan sıcaklıklardan kaynaklı ölmesine neden oldu. Ayrıca, Ağustos ayında, Pakistan'ın üçte biri devasa bir muson mevsiminde sular altında kaldı ve bu, 1.700 kişinin ölmesine neden olmuştur.
Sonuçlar kötü: Bilim insanları, Grönland gibi yerlerde atmosfere karışan gazın etkileri ile, okyanus suyunun sıcaklığının arttığını gördü. Bu durum, bölgenin yılda 250 milyar metrik ton buz kaybetmesine neden oluyor. Araştırmacılar, burada eriyen buzun kaçınılmaz olarak deniz seviyelerinde büyük artışlara yol açacağını söylüyor.
